Tại sao giao tiếp với người hướng dẫn lại quan trọng?

Giao tiếp với người hướng dẫn (spotter communication) là một kỹ năng an toàn cơ bản trong leo núi, đặc biệt là leo tảng (bouldering). Đây không phải là những cuộc trò chuyện thông thường. Nó là một hệ thống các hiệu lệnh ngắn gọn, rõ ràng và được thống nhất từ trước giữa người leo (climber) và người hướng dẫn (spotter). Mục tiêu chính là đảm bảo người leo có thể ngã một cách an toàn nhất có thể.

Một cú ngã sai tư thế khi leo tảng có thể dẫn đến chấn thương nghiêm trọng, từ bong gân mắt cá chân đến các vấn đề về lưng hoặc đầu. Người hướng dẫn không có nhiệm vụ "bắt" người leo. Vai trò của họ là điều hướng cú ngã, giúp người leo tiếp đất an toàn bằng chân lên đệm leo núi (crash pad) và bảo vệ phần đầu, cổ, cột sống khỏi va đập.

Tại các địa điểm leo tảng nổi tiếng ở Việt Nam như Hữu Lũng (Lạng Sơn) hay các phòng leo trong nhà tại Hà Nội và TP.HCM, bạn sẽ thấy các nhóm leo luôn trao đổi hiệu lệnh. Giao tiếp hiệu quả xây dựng niềm tin. Khi người leo tin tưởng người hướng dẫn của mình, họ sẽ tự tin hơn để thực hiện những động tác khó, qua đó cải thiện kỹ năng và chinh phục những thử thách mới.

Các vai trò chính trong giao tiếp

Người leo (Climber)

Trách nhiệm của bạn khi là người leo là tập trung vào việc leo và thông báo rõ ràng ý định của mình. Bạn cần cho người hướng dẫn biết khi bạn bắt đầu leo, khi bạn chuẩn bị thực hiện một động tác khó, và quan trọng nhất, khi bạn cảm thấy sắp rơi. Việc im lặng và đột ngột nhảy xuống là một hành động nguy hiểm. Hãy luôn nhớ rằng sự an toàn của bạn phụ thuộc vào việc người hướng dẫn có hiểu bạn đang làm gì hay không.

Người hướng dẫn (Spotter)

Trách nhiệm của bạn khi là người hướng dẫn là sự tập trung tuyệt đối. Bạn phải gạt bỏ mọi phiền nhiễu như điện thoại hay các cuộc trò chuyện. Toàn bộ sự chú ý của bạn phải dồn vào người leo. Bạn cần quan sát chuyển động của họ, dự đoán các cú ngã có thể xảy ra và luôn ở trong tư thế sẵn sàng. Tay của bạn luôn giơ lên, sẵn sàng để điều hướng cơ thể người leo. Bạn là tuyến phòng thủ an toàn cuối cùng của họ.

Những hiệu lệnh cơ bản và phổ biến

Một hệ thống hiệu lệnh tốt nên đơn giản và dễ hiểu. Dưới đây là các lệnh giao tiếp được sử dụng phổ biến nhất. Bạn và người leo nên thống nhất các hiệu lệnh này trước khi bắt đầu.

• Hiệu lệnh từ người leo:
• "Leo đây!" hoặc "Leo!": Báo hiệu cho người hướng dẫn rằng bạn đã sẵn sàng và bắt đầu leo. Người hướng dẫn sẽ đáp lại "Sẵn sàng!" để xác nhận.
• "Coi chừng!": Dùng khi bạn chuẩn bị thực hiện một động tác khó hoặc cảm thấy không ổn định. Lệnh này yêu cầu người hướng dẫn tập trung cao độ.
• "Sắp rơi!" hoặc "Rơi!": Đây là hiệu lệnh quan trọng nhất. Nó báo trước một cú ngã sắp xảy ra, cho người hướng dẫn thời gian để chuẩn bị tư thế tốt nhất để hỗ trợ.
• "Xuống!": Báo hiệu bạn chủ động kết thúc lượt leo và sẽ nhảy xuống một cách có kiểm soát.

• Hiệu lệnh từ người hướng dẫn:
• "Sẵn sàng!": Lời xác nhận rằng bạn đã vào vị trí và sẵn sàng hỗ trợ. Hiệu lệnh này được đưa ra sau khi người leo hô "Leo đây!".
• "Cố lên!": Một lời động viên chung để khích lệ người leo.
• Hướng dẫn cụ thể (Beta): Các chỉ dẫn như "Tay phải cao hơn" hoặc "Chân trái đặt kia" chỉ nên được đưa ra khi người leo yêu cầu. Việc đưa ra lời khuyên không mong muốn có thể làm người leo mất tập trung.

Kỹ thuật của người hướng dẫn hiệu quả

Vị trí đứng

Đứng đủ gần để có thể can thiệp nhưng không quá gần để cản trở người leo hoặc tự đặt mình vào thế nguy hiểm. Giữ tư thế vững chãi, hai chân rộng bằng vai, đầu gối hơi chùng, giống như tư thế phòng thủ trong thể thao. Luôn di chuyển theo người leo khi họ leo ngang để giữ vị trí tối ưu.

Vị trí tay

Luôn giữ hai tay ở tư thế sẵn sàng, khuỷu tay hơi cong, lòng bàn tay hướng về phía người leo. Các ngón tay nên khép lại và ngón cái áp vào cạnh bàn tay để tránh gãy ngón khi va chạm. Mục tiêu của bạn là dùng bàn tay để đẩy và điều hướng phần hông hoặc lưng của người leo, giúp họ tiếp đất thẳng đứng bằng chân.

Sự tập trung

Mắt của bạn nên luôn dõi theo vùng hông của người leo. Đây là trung tâm trọng lực của cơ thể và là nơi bạn có thể dự đoán tốt nhất hướng của một cú ngã. Đừng nhìn vào tay hoặc chân của họ, vì điều đó không giúp bạn xác định được quỹ đạo rơi. Hãy dự đoán trước các kịch bản ngã có thể xảy ra với từng động tác.

Những sai lầm cần tránh

Giao tiếp kém hoặc kỹ thuật hướng dẫn sai có thể gây nguy hiểm cho cả hai người. Hãy tránh những lỗi phổ biến sau:

• Đối với người hướng dẫn:
• Mất tập trung, sử dụng điện thoại hoặc nói chuyện với người khác.
• Đứng sai vị trí, quá xa hoặc đứng ngay dưới đường rơi của người leo.
• Cố gắng "bắt" người leo thay vì điều hướng cú ngã của họ. Hành động này có thể gây chấn thương cho cả hai.
• Đưa ra quá nhiều lời khuyên khi không được yêu cầu, làm người leo phân tâm.

• Đối với người leo:
• Không thông báo trước khi bắt đầu leo hoặc khi sắp rơi.
• Tin rằng người hướng dẫn có thể đọc được suy nghĩ của mình.
• Nhảy xuống bất ngờ từ trên cao mà không có bất kỳ cảnh báo nào.

An toàn trong leo núi đến từ sự chuẩn bị và giao tiếp rõ ràng. Một buổi leo núi thành công là một buổi leo mà mọi người đều trở về an toàn. Trang bị đầy đủ các dụng cụ bảo hộ cũng là một phần quan trọng của sự chuẩn bị đó.

Xem đệm leo núi (crash pad) và giày leo núi chuyên dụng tại WeTrek.vn.

Câu hỏi thường gặp

Tôi có cần người hướng dẫn khi leo với dây không?

Không, khi leo với dây, người giữ dây (belayer) đã đảm nhận vai trò an toàn chính.

Cần bao nhiêu người hướng dẫn cho một người leo?

Thường là một người, nhưng với những đường leo cao hoặc phức tạp, hai người sẽ an toàn hơn.

Phải làm gì nếu tôi không tin tưởng người hướng dẫn của mình?

Bạn nên yêu cầu đổi người hướng dẫn hoặc chọn một đường leo khác an toàn hơn.