Ascender tay (Hand Ascender) là một thiết bị cơ khí không thể thiếu trong các hoạt động leo dây, cứu hộ và làm việc trên cao. Nó được thiết kế để kẹp vào một sợi dây thừng, cho phép bạn trượt lên một cách dễ dàng nhưng sẽ tự động khóa lại khi có lực kéo xuống. Điều này giúp người leo di chuyển lên trên sợi dây mà không bị trượt ngược trở lại, tiết kiệm sức lực và tăng cường an toàn.

Hiểu rõ cấu tạo giúp bạn sử dụng thiết bị an toàn và hiệu quả hơn. Một ascender tay tiêu chuẩn bao gồm các bộ phận chính sau:

• Thân (Body): Thường làm bằng hợp kim nhôm, nhẹ và bền, là khung chính của thiết bị.
• Tay cầm (Handle): Được bọc nhựa hoặc cao su, có thiết kế công thái học để bạn cầm nắm chắc chắn và thoải mái.
• Cam (Cam): Bộ phận quan trọng nhất, có răng cưa nhỏ để bám vào sợi dây. Khi bạn trượt thiết bị lên, cam sẽ mở ra. Khi bạn kéo xuống hoặc treo người vào, cam sẽ ngay lập tức kẹp chặt vào dây.
• Chốt an toàn (Safety Catch): Giúp giữ cam luôn ở vị trí đóng, ngăn thiết bị vô tình tuột khỏi dây.
• Các lỗ gắn (Attachment Points): Có ít nhất hai lỗ ở trên và dưới để bạn gắn carabiner, nối với đai an toàn hoặc các thiết bị khác.

Nguyên lý hoạt động của nó rất đơn giản. Thiết bị hoạt động như một bánh cóc một chiều. Bạn có thể đẩy nó lên dọc theo sợi dây mà không gặp nhiều lực cản. Tuy nhiên, bất kỳ lực nào tác động theo hướng ngược lại, ví dụ như trọng lượng cơ thể của bạn, sẽ khiến cam xoay và các răng của nó cắm chặt vào vỏ dây, giữ bạn lại một cách an toàn.

Ascender tay là một công cụ đa năng, được ứng dụng trong nhiều tình huống thực tế tại Việt Nam:

• Leo dây cố định (Rope Ascending): Đây là ứng dụng phổ biến nhất. Khi thám hiểm các hang động lớn như Sơn Đoòng (Quảng Bình), bạn phải leo lên các đoạn dây dài được lắp đặt sẵn. Ascender tay là công cụ chính để thực hiện việc này.
• Cứu hộ (Rescue): Trong các hoạt động cứu hộ trên núi hoặc trong hẻm vực, đội cứu hộ sử dụng ascender tay để tiếp cận nạn nhân hoặc để thiết lập hệ thống ròng rọc kéo (hauling system).
• Công việc trên cao (Work at Height): Các chuyên gia vệ sinh kính nhà cao tầng, bảo trì tua-bin gió hoặc lắp đặt biển quảng cáo đều dùng ascender tay để di chuyển trên hệ thống dây an toàn.
• Vượt địa hình (Traversing): Khi cần vượt qua một con sông hoặc hẻm núi bằng kỹ thuật Tyrolean traverse, ascender tay giúp bạn di chuyển và đảm bảo an toàn trên dây ngang.

Việc lựa chọn đúng ascender tay phụ thuộc vào nhu cầu và hoạt động cụ thể của bạn. Hãy xem xét các yếu tố sau:

• Tay thuận (Hand Orientation): Ascender được sản xuất riêng cho tay trái và tay phải. Bạn nên chọn loại phù hợp với tay thuận để thao tác thoải mái nhất. Hầu hết các hệ thống leo dây đều dùng cả hai.
• Kích thước tay cầm (Handle Size): Chọn một ascender có tay cầm vừa vặn, giúp bạn không bị mỏi khi sử dụng trong thời gian dài.
• Thiết kế Cam (Cam Design): Một số cam có rãnh tự làm sạch, giúp loại bỏ băng, tuyết hoặc bùn đất khỏi dây, đảm bảo độ bám tốt trong mọi điều kiện. Đây là yếu tố quan trọng khi đi thám hiểm hang động tại Phong Nha, nơi dây thường dính bùn đất.
• Tương thích dây (Rope Compatibility): Kiểm tra thông số của nhà sản xuất để đảm bảo ascender phù hợp với đường kính sợi dây bạn đang dùng, thường là từ 8 mm đến 13 mm.
• Tiêu chuẩn an toàn (Safety Standards): Luôn chọn các sản phẩm đạt chứng nhận an toàn quốc tế như CE (Châu Âu) hoặc UIAA (Liên đoàn Leo núi Quốc tế).

An toàn là ưu tiên hàng đầu. Luôn tuân thủ các nguyên tắc sau khi sử dụng ascender tay:

• Luôn dùng hệ thống dự phòng. Không bao giờ chỉ tin tưởng vào một ascender duy nhất. Hãy kết hợp nó với một ascender thứ hai hoặc một nút dây ma sát như nút Prusik làm backup.
• Kiểm tra thiết bị trước mỗi lần sử dụng. Tìm kiếm dấu hiệu mòn, nứt, hoặc hư hỏng ở thân, cam và chốt an toàn.
• Luyện tập ở môi trường an toàn. Trước khi tham gia một chuyến đi lớn, hãy thực hành kỹ thuật leo dây ở một địa điểm an toàn, có độ cao thấp.
• Không bao giờ dùng ascender tay làm thiết bị hãm dây (belay device) cho người khác.

Ascender tay có dùng để đu dây xuống được không?

Không, ascender tay chỉ có chức năng trượt lên và khóa lại khi chịu tải, nó không được thiết kế để đi xuống.

Tôi có cần hai ascender tay để leo dây không?

Bạn thường cần một hệ thống gồm ascender tay và ascender ngực, hoặc một ascender tay kết hợp với nút dây Prusik để leo hiệu quả.