Bảo hiểm từ trên là kỹ thuật dùng dây thừng chạy qua neo cố định ở đỉnh vách đá để bảo vệ người leo. Người hỗ trợ đứng dưới đất kéo dây thừa, giảm thiểu rủi ro rơi.

Bảo hiểm từ trên, hay còn gọi là top belay hoặc top-roping, là một trong những kỹ thuật bảo hiểm cơ bản và an toàn nhất trong leo núi đá. Trong kỹ thuật này, dây leo được luồn qua một hệ thống neo chắc chắn ở đỉnh của một cung đường leo. Một đầu dây nối với người leo, đầu còn lại do người hỗ trợ (belayer) ở dưới mặt đất kiểm soát thông qua một thiết bị hãm.

Khi người leo di chuyển lên, người hỗ trợ sẽ kéo phần dây thừa qua thiết bị hãm. Nếu người leo bị trượt chân hoặc cần nghỉ, dây sẽ căng ngay lập tức và giữ họ lại. Cú ngã, nếu có, sẽ rất ngắn và được kiểm soát. Điều này giúp người leo tập trung hoàn toàn vào kỹ thuật di chuyển trên vách đá mà không phải lo lắng về việc cài đặt các điểm bảo hiểm tạm thời.

Quy trình thực hiện bảo hiểm từ trên gồm các bước rõ ràng để đảm bảo an toàn tối đa cho cả người leo và người hỗ trợ. Bạn cần hiểu rõ vai trò của từng người và trình tự các thao tác.

1. Thiết lập neo (Anchor setup)

Đây là bước quan trọng nhất. Một người có kinh nghiệm sẽ tiếp cận đỉnh vách đá để thiết lập một hệ thống neo vững chắc. Hệ thống này thường bao gồm ít nhất hai điểm neo độc lập, được kết nối với nhau bằng dây sling hoặc chính dây leo núi. Mục đích là tạo ra một điểm tựa an toàn tuyệt đối để dây leo chạy qua. Tại Việt Nam, các điểm leo phổ biến như Hữu Lũng hay Cát Bà thường có sẵn các trạm neo bằng bu lông (bolt) chắc chắn.

2. Luồn dây và kiểm tra hệ thống

Sau khi neo được thiết lập, dây leo sẽ được luồn qua các khóa an toàn tại điểm neo trung tâm. Người thiết lập sẽ thả hai đầu dây xuống chân vách. Trước khi leo, cả người leo và người hỗ trợ phải kiểm tra chéo lẫn nhau. Các điểm kiểm tra bao gồm:

• Nút thắt nối dây với đai an toàn của người leo (thường là nút số 8).
• Đai an toàn của cả hai người đã được cài đúng cách.
• Thiết bị hãm được lắp đúng chiều vào dây và khóa an toàn.
• Khóa an toàn đã được khóa chặt.

3. Quá trình leo và hỗ trợ

Người leo bắt đầu di chuyển lên vách. Người hỗ trợ đứng ở vị trí ổn định dưới mặt đất, hai tay luôn kiểm soát dây. Tay dẫn hướng kéo dây thừa vào thiết bị hãm, trong khi tay phanh luôn giữ chặt phần dây đi ra. Người hỗ trợ cần giữ cho dây không quá chùng để giảm thiểu độ dài cú rơi, nhưng cũng không quá căng để gây cản trở cho người leo.

4. Hạ người leo xuống

Khi người leo hoàn thành đường leo hoặc muốn xuống, họ sẽ ra tín hiệu cho người hỗ trợ. Người hỗ trợ sẽ từ từ nhả dây qua thiết bị hãm, cho phép người leo tụt xuống đất một cách có kiểm soát. Người leo cần giữ chân hơi dạng ra và đạp nhẹ vào vách đá để giữ thăng bằng.

Bảo hiểm từ trên là một kỹ thuật tuyệt vời cho người mới bắt đầu và cho việc luyện tập, nhưng nó cũng có những giới hạn riêng.

Ưu điểm

• An toàn cao: Nguy cơ rơi tự do gần như bằng không. Cú ngã được giữ lại ngay lập tức, giúp người leo cảm thấy an toàn và tự tin hơn.
• Lý tưởng cho người mới: Cho phép người mới tập trung vào việc học kỹ thuật di chuyển, cách đặt chân, và tư thế cơ thể mà không bị áp lực tâm lý từ việc té ngã.
• Hiệu quả cho luyện tập: Các vận động viên có thể leo lặp đi lặp lại một đường leo khó để luyện sức bền hoặc hoàn thiện một chuỗi động tác cụ thể.

Nhược điểm

• Yêu cầu tiếp cận đỉnh vách: Bạn phải có cách đi bộ hoặc leo lên đỉnh vách đá để thiết lập neo. Điều này không phải lúc nào cũng khả thi.
• Giới hạn địa hình: Kỹ thuật này chỉ áp dụng cho các đường leo một đoạn dây (single-pitch) và không phù hợp cho các cuộc leo núi nhiều đoạn dây (multi-pitch).
• Gây mài mòn thiết bị: Dây leo cọ xát liên tục vào cùng một điểm trên neo và vách đá có thể làm mòn dây và thiết bị nhanh hơn.

Để thực hiện bảo hiểm từ trên, bạn cần một bộ thiết bị leo núi cơ bản và đảm bảo chúng ở trong tình trạng tốt. Dưới đây là danh sách các thiết bị không thể thiếu:

• Đai an toàn (Harness): Cần một chiếc cho người leo và một chiếc cho người hỗ trợ.
• Dây leo núi (Rope): Sử dụng dây leo động (dynamic rope) có độ dài phù hợp, thường là gấp đôi chiều cao của vách đá cộng thêm một khoảng dự phòng.
• Thiết bị hãm (Belay Device): Các loại phổ biến bao gồm ATC hoặc các thiết bị có chức năng trợ phanh như Grigri.
• Khóa an toàn (Carabiner): Cần ít nhất một khóa an toàn để kết nối thiết bị hãm với đai của người hỗ trợ.
• Mũ bảo hiểm (Helmet): Bắt buộc cho cả người leo và người hỗ trợ để phòng tránh đá rơi hoặc các va đập khác.
• Vật liệu làm neo: Dây sling chuyên dụng và ít nhất hai khóa an toàn để thiết lập trạm neo.

Bảo hiểm từ trên có an toàn tuyệt đối không?

Không có gì là tuyệt đối, nhưng đây là một trong những hình thức leo núi an toàn nhất khi bạn thực hiện đúng kỹ thuật và kiểm tra thiết bị cẩn thận.

Tôi có thể tự học bảo hiểm từ trên không?

Bạn không nên tự học mà cần tìm người hướng dẫn có kinh nghiệm hoặc tham gia một khóa học leo núi cơ bản để đảm bảo an toàn.

Bảo hiểm từ trên khác gì với leo dẫn (lead climbing)?

Trong bảo hiểm từ trên, dây luôn ở phía trên bạn, còn trong leo dẫn, bạn phải vừa leo vừa cài dây vào các điểm bảo vệ bên dưới.

Bảo hiểm từ trên là nền tảng để bạn bước vào thế giới leo núi một cách an toàn. Kỹ thuật này giúp bạn xây dựng sự tự tin, sức mạnh và kỹ năng cần thiết trước khi thử thách bản thân ở những hình thức leo mạo hiểm hơn.

Xem các loại dụng cụ leo núi chuyên dụng tại WeTrek.vn.