Bồn địa karst (Polje) là một thung lũng kín, rộng lớn, có đáy bằng phẳng, đặc trưng của địa hình núi đá vôi bị nước hòa tan theo thời gian.

Bồn địa karst (Polje) là gì?

Bồn địa karst, hay polje, là một dạng địa hình đặc biệt hình thành trong các khu vực núi đá vôi (karst). Đây là một vùng trũng hoặc thung lũng rộng lớn, có sàn phẳng và được bao quanh bởi các sườn dốc, gồ ghề. Không giống như các thung lũng thông thường được tạo ra bởi sông ngòi, polje hình thành chủ yếu do quá trình hòa tan và sụp đổ của đá vôi bên dưới mặt đất.

Bạn có thể hình dung nó như một chiếc chảo khổng lồ, phẳng lì nằm giữa những dãy núi đá vôi hiểm trở. Bề mặt phẳng của polje thường được bồi đắp bởi các lớp trầm tích màu mỡ, khiến nó trở thành địa điểm lý tưởng cho nông nghiệp và định cư.

Đặc điểm nhận biết một bồn địa karst

Để nhận ra một bồn địa karst khi bạn đang trekking hoặc xem bản đồ địa hình, hãy tìm kiếm các đặc điểm sau:

Đáy bằng phẳng: Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất. Bề mặt của polje cực kỳ bằng phẳng, tương phản hoàn toàn với các ngọn núi lởm chởm xung quanh. Lớp đất sét và phù sa lắng đọng qua hàng triệu năm tạo nên mặt phẳng này.

Kích thước lớn: Polje có quy mô đáng kể, thường kéo dài vài kilomet và rộng hàng trăm mét đến vài kilomet. Chúng đủ lớn để chứa các ngôi làng, thị trấn nhỏ và những cánh đồng canh tác rộng lớn.

Ranh giới rõ rệt: Polje có đường ranh giới sắc nét giữa phần đáy phẳng và các sườn núi đá vôi dốc đứng bao quanh. Ranh giới này thường được gọi là vành đai karst.

Hệ thống thoát nước ngầm: Một đặc điểm quan trọng của polje là nước không chảy ra khỏi thung lũng bằng một con sông bề mặt. Thay vào đó, nước mưa và các dòng suối nhỏ sẽ chảy vào các hố sụt (sinkhole) hoặc các khe nứt ngầm gọi là ponor và biến mất vào hệ thống hang động bên dưới.

Ngập lụt theo mùa: Do hệ thống thoát nước ngầm có giới hạn, nhiều polje sẽ biến thành hồ nước tạm thời trong mùa mưa. Nước dâng lên khi lượng mưa vượt quá khả năng tiêu thoát của các ponor. Ví dụ, thung lũng Mai Châu ở Hòa Bình đôi khi bị ngập cục bộ ở những vùng trũng thấp sau các trận mưa lớn.

Quá trình hình thành bồn địa karst

Bồn địa karst là kết quả của một quá trình địa chất kéo dài hàng triệu năm. Quá trình này diễn ra qua các bước chính sau:

1. Hòa tan đá vôi: Nước mưa kết hợp với CO2 trong không khí tạo thành axit cacbonic yếu. Axit này từ từ hòa tan đá vôi (canxi cacbonat), đặc biệt là dọc theo các khe nứt và đứt gãy trong lòng đất.

2. Hình thành hang động ngầm: Theo thời gian, quá trình hòa tan tạo ra một mạng lưới hang động và các kênh dẫn nước ngầm phức tạp bên dưới mặt đất.

3. Sụp đổ và mở rộng: Khi các hang động ngầm trở nên quá lớn, trần của chúng sụp đổ, tạo ra các hố sụt và vùng trũng trên bề mặt. Nhiều hố sụt gần nhau có thể hợp nhất lại, mở rộng ra thành một thung lũng lớn.

4. Bồi đắp trầm tích: Sông suối chảy vào vùng trũng mang theo đất đá và trầm tích. Do vùng trũng này là một lưu vực kín, các vật liệu này không bị cuốn đi mà lắng đọng lại, dần dần lấp đầy và tạo nên một bề mặt bằng phẳng, màu mỡ.

Ví dụ về bồn địa karst tại Việt Nam

Việt Nam có địa hình karst đá vôi chiếm diện tích lớn, vì vậy bạn có thể tìm thấy các bồn địa karst tuyệt đẹp ở nhiều nơi. Đây là những điểm đến trekking và khám phá quen thuộc.

Cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang: Toàn bộ cao nguyên là một bảo tàng địa chất khổng lồ. Các thung lũng như Sà Phìn, Lũng Cú, nơi người dân tộc thiểu số canh tác trên các mảnh ruộng nhỏ, chính là những ví dụ điển hình của polje.

Thung lũng Mai Châu, Hòa Bình: Thung lũng Mai Châu, nơi sinh sống của người Thái, là một polje hoàn hảo. Nó có đáy phẳng, được bao quanh bởi các dãy núi đá vôi, và là nơi phát triển nông nghiệp trù phú với những cánh đồng lúa xanh mướt.

Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, Quảng Bình: Khu vực này nổi tiếng với hệ thống hang động, nhưng trên bề mặt cũng có nhiều thung lũng kín mang đặc điểm của polje, nơi các dòng sông đột ngột biến mất vào lòng đất.

Câu hỏi thường gặp

Bồn địa karst có nguy hiểm khi đi trekking không?

Nguy hiểm chính là hiện tượng ngập lụt theo mùa hoặc lũ quét đột ngột, bạn cần kiểm tra dự báo thời tiết kỹ lưỡng trước chuyến đi.

Làm sao để phân biệt bồn địa karst với một thung lũng thường?

Bồn địa karst có đáy phẳng, địa hình khép kín và hệ thống thoát nước chủ yếu là các hố sụt ngầm, không có dòng sông lớn chảy ra.

Có thể cắm trại trong bồn địa karst không?

Bạn có thể cắm trại trên các nền đất cao, nhưng cần tránh các vùng trũng thấp gần hố sụt vì đây là nơi dễ bị ngập úng nhất.

Hiểu rõ về bồn địa karst giúp bạn lên kế hoạch cho các chuyến đi an toàn và thú vị hơn. Xem các loại thiết bị dã ngoại phù hợp cho chuyến đi của bạn tại WeTrek.vn.