Cấp độ leo núi là hệ thống tiêu chuẩn dùng để đo lường độ khó của một tuyến leo, giúp người leo núi chọn lộ trình phù hợp với khả năng và kinh nghiệm.

Cấp độ leo núi không phải để xếp hạng hay so sánh người leo núi với nhau. Nó là một ngôn ngữ chung giúp cộng đồng giao tiếp hiệu quả. Hệ thống này mang lại ba lợi ích chính:

• An toàn: Bạn biết được tuyến leo nào phù hợp với trình độ của mình, tránh những rủi ro không đáng có khi chọn một tuyến quá khó.
• Theo dõi tiến bộ: Bạn có thể đặt mục tiêu cụ thể và đo lường sự cải thiện của bản thân. Chinh phục một cấp độ khó hơn là một cột mốc rõ ràng.
• Giao tiếp: Bạn dễ dàng trao đổi thông tin về các tuyến leo với người khác, dù ở bất kỳ đâu trên thế giới. Bạn có thể hỏi, “Tuyến đó cấp độ bao nhiêu?” và nhận được câu trả lời chính xác.

Trên thế giới có nhiều hệ thống phân loại cấp độ khác nhau. Mỗi hệ thống phục vụ cho một loại hình leo núi hoặc một khu vực địa lý cụ thể. Dưới đây là ba hệ thống bạn sẽ thường gặp nhất.

Hệ thống Yosemite Decimal System (YDS)

Hệ thống này phổ biến ở Bắc Mỹ, dùng cho đi bộ đường dài (hiking) và leo núi đá (rock climbing). Nó bao gồm các lớp (class) từ 1 đến 5.

• Lớp 1: Đi bộ trên đường bằng phẳng.
• Lớp 2: Đi bộ trên địa hình dốc, đôi khi cần dùng tay để giữ thăng bằng.
• Lớp 3: Leo trên địa hình dốc đứng, cần dùng tay nhiều, nhưng chưa cần dây thừng.
• Lớp 4: Leo vách dốc, nguy hiểm nếu bị ngã, nên dùng dây thừng.
• Lớp 5: Leo núi đá thực thụ, bắt buộc phải có dây thừng và các thiết bị bảo hộ.

Trong leo núi thể thao, mọi người chỉ tập trung vào Lớp 5. Lớp này được chia nhỏ hơn, từ 5.0 đến 5.15. Từ cấp 5.10 trở lên, người ta thêm hậu tố a, b, c, d để phân biệt độ khó chi tiết hơn, ví dụ 5.10a dễ hơn 5.10d.

Hệ thống cấp độ Pháp

Đây là hệ thống phổ biến nhất tại châu Âu và nhiều khu vực khác, bao gồm cả Việt Nam. Nó dùng cho leo núi thể thao (sport climbing) và leo núi truyền thống (trad climbing). Hệ thống này sử dụng các con số (từ 1 đến 9) và hậu tố (a, b, c) kèm theo dấu cộng (+) để tăng độ khó. Ví dụ, một tuyến 6a+ sẽ khó hơn tuyến 6a nhưng dễ hơn tuyến 6b.

Hệ thống V-Scale (Hueco)

Hệ thống V-Scale được dùng riêng cho leo núi tảng đá (bouldering). Nó bắt đầu từ V0 (dễ nhất) và tăng dần lên đến V17 hoặc cao hơn. Đôi khi bạn sẽ thấy các cấp độ VB (cơ bản, dễ hơn V0). Hệ thống này tập trung vào độ khó của một vài động tác ngắn, thay vì sức bền trên một tuyến dài.

Cấp độ của một tuyến leo được quyết định bởi người đầu tiên chinh phục nó (first ascensionist) và được cộng đồng xác nhận. Các yếu tố chính bao gồm:

• Độ dốc của vách đá: Vách càng nghiêng hoặc dốc ngược (overhang) thì càng khó.
• Kích thước và hình dạng mấu bám: Mấu bám càng nhỏ, càng xa nhau hoặc khó nắm giữ thì tuyến càng khó.
• Loại hình động tác: Các động tác đòi hỏi kỹ thuật phức tạp, sức mạnh lớn hoặc độ linh hoạt cao sẽ tăng cấp độ.
• Độ dài và tính liên tục: Một tuyến leo dài với nhiều động tác khó liên tiếp sẽ có cấp độ cao hơn một tuyến ngắn chỉ có một động tác khó duy nhất.

Tại Việt Nam, cộng đồng leo núi chủ yếu sử dụng hệ thống cấp độ Pháp cho leo núi thể thao và V-Scale cho bouldering. Các địa điểm leo núi nổi tiếng như Hữu Lũng (Lạng Sơn), Cát Bà (Hải Phòng) hay Mai Châu (Hòa Bình) đều có các tuyến leo được phân loại rõ ràng.

Ví dụ, tại Hữu Lũng, một người mới bắt đầu có thể làm quen với các tuyến 4 hoặc 5a. Khi đã có kinh nghiệm, bạn có thể thử sức với các tuyến 6a hoặc 6b. Các vận động viên chuyên nghiệp thường chinh phục các tuyến từ 7a trở lên. Việc hiểu rõ hệ thống này giúp bạn chọn được tuyến leo phù hợp và lên kế hoạch cho chuyến đi của mình.

Cấp độ chỉ là một con số tham khảo. Đừng để nó giới hạn bạn. Đôi khi, một tuyến có cấp độ thấp hơn lại có thể khó với bạn vì nó đòi hỏi một kỹ thuật bạn chưa quen. Ngược lại, bạn có thể dễ dàng vượt qua một tuyến khó hơn nếu nó hợp với sở trường của bạn.

Hãy xem cấp độ như một công cụ chỉ dẫn, không phải một quy tắc tuyệt đối. Cách tốt nhất để tiến bộ là tập trung vào việc cải thiện kỹ thuật, sức mạnh và sự tự tin của bản thân, thay vì chỉ chạy theo những con số.

Tuyến leo 5.10a ở mọi nơi có giống nhau không?
Không, độ khó có thể thay đổi một chút tùy vào địa điểm, loại đá và người thiết lập tuyến.

Cấp độ YDS và cấp độ Pháp khác nhau thế nào?
Hệ thống YDS chủ yếu dùng ở Bắc Mỹ, còn hệ thống Pháp phổ biến tại châu Âu và hầu hết các nước châu Á, bao gồm Việt Nam.

Làm sao để biết cấp độ leo núi của tôi?
Bạn hãy bắt đầu với các tuyến dễ và tăng dần độ khó để tìm ra giới hạn thoải mái và thử thách của mình.

Để chuẩn bị cho chuyến leo núi tiếp theo, bạn cần những đôi giày bám tốt và trang bị bảo hộ an toàn. Xem giày leo núi chuyên dụng tại WeTrek.vn.