Chuyển hóa yếm khí là một quá trình sinh hóa trong cơ thể để tạo ra năng lượng (ATP) mà không cần đến oxy. Khi bạn vận động ở cường độ cao và nhanh, hệ hô hấp và tuần hoàn không cung cấp đủ oxy cho cơ bắp. Lúc này, cơ thể sẽ kích hoạt cơ chế chuyển hóa yếm khí để đáp ứng nhu cầu năng lượng tức thì.

Quá trình này lấy năng lượng từ glucose có sẵn trong cơ bắp. Nó hoạt động như một nguồn năng lượng dự phòng, giúp bạn thực hiện các động tác bùng nổ, mạnh mẽ trong một khoảng thời gian ngắn, thường từ vài giây đến khoảng hai phút.

Khi bạn bắt đầu một hoạt động cường độ cao, cơ thể ưu tiên sử dụng năng lượng từ chuyển hóa yếm khí. Quá trình này diễn ra trực tiếp trong tế bào cơ.

• Phân giải Glucose: Cơ thể phá vỡ glucose (đường) được lưu trữ trong cơ dưới dạng glycogen để tạo ra ATP, đơn vị năng lượng cơ bản của tế bào.
• Không cần Oxy: Quá trình này không yêu cầu oxy, cho phép tạo ra năng lượng rất nhanh để đáp ứng nhu cầu cấp thiết.
• Sản phẩm phụ Lactic Acid: Một sản phẩm phụ của quá trình này là axit lactic. Sự tích tụ axit lactic trong cơ bắp là nguyên nhân chính gây ra cảm giác nóng, mỏi và kiệt sức khi bạn tập luyện ở cường độ cao.

Ví dụ thực tế: Khi bạn chạy nước rút lên một con dốc ngắn trên cung đường trekking Tà Năng - Phan Dũng, bạn sẽ cảm thấy tim đập nhanh, thở gấp và cơ bắp nóng rát. Đó là lúc cơ thể bạn đang phụ thuộc chủ yếu vào chuyển hóa yếm khí để cung cấp năng lượng.

Cơ thể bạn sử dụng cả hai hệ thống năng lượng này, nhưng tùy thuộc vào cường độ và thời gian vận động mà một hệ thống sẽ chiếm ưu thế.

Chuyển hóa yếm khí (Anaerobic)

• Nguồn năng lượng: Glucose.
• Yêu cầu Oxy: Không.
• Tốc độ tạo năng lượng: Nhanh.
• Thời gian hoạt động: Ngắn (vài giây đến 2 phút).
• Hoạt động đặc trưng: Chạy nước rút, nâng tạ nặng, leo núi đá (bouldering).
• Sản phẩm phụ: Axit lactic.

Chuyển hóa hiếu khí (Aerobic)

• Nguồn năng lượng: Carbohydrate và chất béo.
• Yêu cầu Oxy: Có.
• Tốc độ tạo năng lượng: Chậm.
• Thời gian hoạt động: Dài (hơn vài phút).
• Hoạt động đặc trưng: Chạy marathon, đi bộ đường dài, đạp xe cự ly dài.
• Sản phẩm phụ: Carbon dioxide và nước.

Nhiều hoạt động outdoor tại Việt Nam đòi hỏi những khoảnh khắc bùng nổ năng lượng từ chuyển hóa yếm khí.

• Chạy trail: Những đoạn bứt tốc để vượt qua đối thủ hoặc lên dốc đứng trong các giải chạy như Vietnam Mountain Marathon (Sapa).
• Leo núi đá: Các động tác mạnh, dứt khoát để vượt qua một đoạn khó (crux) khi leo núi ở Hữu Lũng, Lạng Sơn.
• Đạp xe địa hình: Những cú đạp nước rút để vượt qua một con dốc ngắn hay địa hình kỹ thuật hiểm trở.
• Chèo SUP: Những cú chèo nhanh và mạnh để lướt sóng hoặc đua tốc độ trên Hồ Tây.

Cải thiện ngưỡng yếm khí giúp bạn duy trì cường độ vận động cao trong thời gian dài hơn trước khi axit lactic tích tụ gây mỏi cơ. Bạn có thể áp dụng các bài tập sau:

• Tập luyện cường độ cao ngắt quãng (HIIT): Xen kẽ các khoảng thời gian vận động hết sức (ví dụ: chạy nước rút 30 giây) với các khoảng thời gian nghỉ ngơi hoặc vận động nhẹ (ví dụ: đi bộ 60 giây).
• Tập chạy biến tốc (Fartlek): Trong một buổi chạy dài, hãy thêm vào những đoạn chạy nước rút ngẫu hứng với các cự ly khác nhau.
• Bài tập bổ trợ với tạ: Các bài tập như squat, deadlift giúp tăng cường sức mạnh toàn thân, một yếu tố quan trọng cho các hoạt động yếm khí.
• Tập luyện trên dốc: Chạy hoặc đạp xe lên dốc liên tục là cách tuyệt vời để đẩy cơ thể đến ngưỡng yếm khí và cải thiện nó.

Việc tập luyện thường xuyên sẽ giúp cơ thể bạn xử lý axit lactic hiệu quả hơn, đồng thời tăng khả năng dự trữ glycogen trong cơ bắp.

Khi thực hiện các hoạt động yếm khí, bạn cần trang bị gọn nhẹ, thoáng khí và hỗ trợ tốt cho các chuyển động nhanh, mạnh.

• Giày: Giày chạy trail có độ bám tốt, trọng lượng nhẹ và khả năng bảo vệ cao sẽ giúp bạn tự tin bứt tốc trên địa hình khó.
• Quần áo: Quần áo kỹ thuật làm từ vật liệu tổng hợp, có khả năng thoát ẩm nhanh sẽ giữ cho bạn khô ráo và thoải mái.
• Dinh dưỡng: Gel năng lượng hoặc thanh năng lượng cung cấp nguồn carbohydrate hấp thụ nhanh, cần thiết để nạp lại năng lượng cho các nỗ lực cường độ cao.

Tại sao tôi thấy nóng và mỏi cơ khi tập yếm khí?

Axit lactic tích tụ trong cơ gây ra cảm giác nóng và mỏi khi bạn tập luyện cường độ cao.

Chuyển hóa yếm khí có giúp giảm cân không?

Có, tập luyện yếm khí đốt cháy nhiều calo trong thời gian ngắn và tăng cường trao đổi chất sau khi tập.

Tôi có nên tập yếm khí mỗi ngày không?

Bạn không nên tập yếm khí mỗi ngày vì cơ thể cần thời gian nghỉ ngơi để phục hồi và phát triển.

Hiểu rõ về chuyển hóa yếm khí giúp bạn lên kế hoạch tập luyện thông minh hơn và lựa chọn trang bị phù hợp để chinh phục mọi thử thách. Xem giày chạy trail tại WeTrek.vn.