Điểm neo bảo hiểm là một hệ thống gồm nhiều điểm neo kết nối với nhau, tạo ra một vị trí an toàn để người leo núi dừng lại, nghỉ ngơi và bảo hiểm.

Điểm neo bảo hiểm, hay trạm bảo hiểm (Belay Station), là một hệ thống an toàn được thiết lập trên vách đá. Nó đóng vai trò là điểm dừng chân an toàn cho người leo núi. Tại đây, người đi trước (leader) có thể bảo hiểm cho người đi sau (follower) leo lên. Hoặc cả nhóm có thể chuẩn bị cho chặng leo tiếp theo trong các lộ trình leo nhiều chặng (multi-pitch climbing).

Một điểm neo bảo hiểm vững chắc là nền tảng của an toàn trong leo núi. Nó giúp phân tán lực tác động nếu có cú ngã xảy ra và đảm bảo cả người leo và người bảo hiểm đều được giữ an toàn trên vách đá. Việc xây dựng và kiểm tra điểm neo bảo hiểm là một kỹ năng thiết yếu mà mọi người leo núi cần thành thạo.

Một điểm neo bảo hiểm hoàn chỉnh được cấu thành từ ba bộ phận chính. Mỗi bộ phận có vai trò riêng và phải hoạt động cùng nhau để tạo ra một hệ thống an toàn.

• Điểm neo (Anchors): Đây là các điểm tiếp xúc trực tiếp với vách đá. Chúng có thể là các đặc điểm tự nhiên như cây lớn, tảng đá chắc chắn, hoặc các thiết bị nhân tạo như bu-lông (bolts), móc piton, hay các loại friend, cam, nut.
• Dây nối (Connecting Material): Các điểm neo riêng lẻ được kết nối với nhau bằng dây. Người leo núi thường dùng dây dù dẹt (slings) hoặc dây thừng phụ (cordelettes) để liên kết các điểm neo này lại.
• Điểm nối trung tâm (Master Point): Đây là điểm tập trung lực của toàn bộ hệ thống. Tất cả các dây nối từ điểm neo sẽ quy về đây. Người bảo hiểm sẽ nối thiết bị bảo hiểm (belay device) và dây leo chính vào điểm nối trung tâm này.

Có hai loại điểm neo chính, dựa vào nguồn gốc của chúng là tự nhiên hay nhân tạo.

Điểm neo tự nhiên (Natural Anchors)

Đây là việc tận dụng các yếu tố có sẵn trên vách đá để tạo điểm neo. Các lựa chọn phổ biến bao gồm:

• Cây cối: Chọn những cây sống, khỏe mạnh, có đường kính thân đủ lớn và bộ rễ bám sâu vào đá hoặc đất.
• Cột đá hoặc mỏm đá (Rock Horns/Bollards): Sử dụng các khối đá lớn, chắc chắn, có hình dạng phù hợp để tròng dây qua mà không bị tuột.

Bạn phải kiểm tra kỹ độ vững chắc của các điểm neo tự nhiên trước khi sử dụng. Đảm bảo chúng không bị mục, nứt, hoặc lung lay.

Điểm neo nhân tạo (Artificial Anchors)

Đây là các thiết bị do con người tạo ra và đặt vào vách đá. Chúng được chia thành hai nhóm nhỏ:

• Điểm neo cố định (Fixed Anchors): Là những thiết bị được lắp đặt vĩnh viễn trên vách đá. Ví dụ điển hình là bu-lông khoan vào đá (bolts) hoặc móc piton được đóng vào khe nứt. Các cung đường leo núi thể thao (sport climbing) thường có sẵn hệ thống điểm neo cố định. Tại Việt Nam, khu vực Hữu Liên (Lạng Sơn) có nhiều đường leo được trang bị sẵn bu-lông an toàn.
• Điểm neo di động (Removable Anchors): Là những thiết bị mà người leo núi tự đặt vào khe nứt và tháo ra sau khi dùng. Các thiết bị này bao gồm cam (camming devices), nut (chocks). Leo núi truyền thống (traditional climbing) đòi hỏi kỹ năng sử dụng thành thạo các loại neo di động này.

Để đảm bảo một điểm neo bảo hiểm vững chắc, người leo núi tuân thủ các nguyên tắc được tóm tắt qua các từ viết tắt như SERENE hoặc ERNEST. Dưới đây là giải thích cho nguyên tắc SERENE, một tiêu chuẩn phổ biến:

• Solid (Chắc chắn): Mỗi điểm neo riêng lẻ phải hoàn toàn chắc chắn. Đá phải đặc, không bị phong hóa. Cây phải sống và khỏe. Bu-lông không bị rỉ sét.
• Equalized (Phân bổ lực đều): Hệ thống dây nối phải được thiết lập sao cho lực tác động được phân bổ đều lên tất cả các điểm neo. Điều này ngăn một điểm neo duy nhất phải chịu toàn bộ tải trọng.
• Redundant (Có dự phòng): Hệ thống phải có ít nhất hai điểm neo, và lý tưởng là ba. Nếu một điểm neo bất ngờ bị hỏng, các điểm còn lại vẫn đủ sức giữ lại toàn bộ hệ thống.
• Efficient (Hiệu quả): Việc thiết lập phải đơn giản, nhanh chóng và tốn ít thiết bị nhất có thể trong khi vẫn đảm bảo an toàn.
• No Extension (Không bị dãn dài): Nếu một điểm neo bị hỏng, hệ thống không được phép bị trượt hoặc dãn dài đột ngột. Một cú sốc giật (shock load) có thể gây hỏng các điểm neo còn lại.

Ngay cả những người leo núi có kinh nghiệm đôi khi cũng mắc lỗi. Nhận biết các sai lầm phổ biến giúp bạn tránh chúng:

• Sử dụng điểm neo không đáng tin cậy như đá lỏng, cây chết.
• Phân bổ lực không đều, khiến một điểm neo chịu quá nhiều tải.
• Thiếu dự phòng, chỉ dùng một điểm neo duy nhất.
• Góc tạo bởi các dây nối tại điểm trung tâm quá lớn (lớn hơn 60 độ), làm tăng lực tác động lên từng điểm neo.
• Thắt nút sai cách hoặc không siết chặt nút.

Luôn kiểm tra kỹ lại toàn bộ hệ thống của bạn và của đồng đội trước khi đưa vào sử dụng.

Làm sao để biết một điểm neo cố định có an toàn không?

Bạn cần kiểm tra trực quan bu-lông xem có bị rỉ sét, ăn mòn hay lỏng lẻo không và đánh giá chất lượng đá xung quanh.

Cần bao nhiêu điểm neo để tạo một trạm bảo hiểm?

Một trạm bảo hiểm an toàn cần tối thiểu hai, và lý tưởng là ba điểm neo chắc chắn.

Góc tối ưu giữa các dây nối điểm neo là bao nhiêu?

Góc tối ưu giữa các dây nối đến điểm nối trung tâm nên nhỏ hơn 60 độ để giảm thiểu lực tác động lên mỗi điểm neo.

Để đảm bảo mỗi chuyến đi leo núi của bạn an toàn và thành công, việc sở hữu những trang thiết bị chất lượng là điều kiện tiên quyết. Xem các thiết bị leo núi chuyên dụng tại WeTrek.vn.