Đinh đá (Pitons) là gì?

TL;DR: Đinh đá là thiết bị kim loại đóng vào khe nứt đá, tạo điểm neo an toàn khi leo núi. Chúng giúp bảo vệ người leo và thiết lập đường leo mới.

Định nghĩa

Đinh đá, hay piton, là một loại đinh làm từ thép hợp kim cứng. Người leo núi dùng búa đóng nó vào các khe nứt trên vách đá. Mục đích là tạo ra một điểm neo vững chắc để cài dây thừng hoặc các thiết bị bảo vệ khác. Đinh đá là một trong những thiết bị bảo vệ truyền thống, đóng vai trò nền tảng trong lịch sử phát triển của môn leo núi.

Không giống các thiết bị bảo vệ chủ động như friend (cam), đinh đá là thiết bị bảo vệ thụ động. Độ an toàn của nó phụ thuộc hoàn toàn vào chất lượng của vị trí đặt và kỹ năng của người đóng đinh.

Vì sao quan trọng

Đinh đá giữ một vai trò quan trọng trong các tình huống leo núi cụ thể. Chúng đặc biệt hữu ích khi các thiết bị hiện đại không thể sử dụng.

• Tạo điểm neo ở những nơi không thể đặt thiết bị khác, chẳng hạn như các khe nứt quá mỏng, đóng băng hoặc nông.
• Là công cụ thiết yếu trong leo núi hỗ trợ (aid climbing), nơi người leo dùng thiết bị để tiến lên vách đá.
• Hỗ trợ mở các đường leo mới (first ascent) ở những vùng xa xôi hoặc trên các địa hình phức tạp.
• Dùng làm điểm neo khẩn cấp hoặc cứu hộ khi các phương án khác thất bại.

Thông số và phạm vi khuyến nghị

Hiểu rõ thông số kỹ thuật giúp bạn chọn đúng loại đinh đá cho từng tình huống. Chất liệu phổ biến nhất là thép crom-molypden (chromoly steel) vì độ cứng và độ bền cao.

Các loại đinh đá chính bao gồm:

• Blade/Knifeblade: Dạng phiến mỏng, dùng cho các vết nứt cực hẹp, thường từ 1.5mm đến 4mm.
• Angle: Có tiết diện hình chữ U hoặc V, phù hợp với các khe nứt rộng hơn hoặc có hình dạng không đều. Đây là loại phổ biến và đa dụng.
• Lost Arrow: Thiết kế bởi Yvon Chouinard, có độ bền cao và đa năng, dùng cho nhiều kích cỡ khe nứt khác nhau.
• Z-Piton: Có hình chữ Z, dùng cho các khe nứt lệch tâm hoặc đáy khe nứt không thẳng.

Sức chịu tải của đinh đá phụ thuộc lớn vào chất lượng đá và kỹ thuật đặt. Một chiếc đinh được đặt đúng cách có thể chịu lực từ 15 đến 25 kN.

Cách chọn đúng

Việc lựa chọn đinh đá phù hợp đòi hỏi bạn phải phân tích địa hình và mục đích chuyến đi. Bạn cần xem xét các yếu tố sau.

• Loại đá và khe nứt: Địa hình đá granite cứng cần loại đinh khác với đá vôi mềm. Bạn cần xác định hình dạng khe nứt là thẳng, ngang hay loe ra để chọn loại Angle, Blade hay Lost Arrow tương ứng.
• Mục đích sử dụng: Nếu bạn leo hỗ trợ, bạn cần một bộ đinh đá đa dạng về chủng loại và kích thước. Nếu chỉ dùng cho mục đích cứu hộ, một vài chiếc đinh đa dụng như Angle hoặc Lost Arrow là đủ.
• Kiểm tra trực quan: Hãy chọn những chiếc đinh không có dấu hiệu bị gỉ sét, nứt hoặc biến dạng. Mắt đinh (nơi móc carabiner) phải còn nguyên vẹn và chắc chắn.

Ví dụ thực tế ở Việt Nam

Tại Việt Nam, đinh đá thường được sử dụng bởi các nhóm chuyên nghiệp khi mở đường leo mới hoặc trong các tình huống đặc biệt. Ví dụ, tại các vách đá vôi ở Vịnh Lan Hạ hoặc Hữu Lũng, nhiều khe nứt có hình dạng phức tạp. Các thiết bị hiện đại đôi khi không thể bám chắc. Trong những trường hợp này, đinh đá trở thành giải pháp để thiết lập một điểm neo an toàn đầu tiên. Các đội thám hiểm hang động ở Quảng Bình cũng có thể dùng đinh đá để thiết lập các hệ thống dây cố định ở những vị trí khó.

Lỗi thường gặp

Sử dụng đinh đá sai cách có thể gây nguy hiểm và làm hỏng bề mặt đá. Bạn cần tránh các lỗi sau.

• Đóng đinh quá sâu: Gây khó khăn khi tháo và có thể làm kẹt vĩnh viễn, tạo thành rác trên vách đá.
• Đặt sai hướng chịu lực: Luôn đặt đinh sao cho hướng chịu lực kéo thẳng xuống, trùng với thân đinh.
• Gây tổn hại đá (Rock scarring): Việc đóng và tháo đinh lặp lại ở cùng một vị trí sẽ làm vỡ đá, phá hủy đường leo. Đây là lý do phong trào leo núi sạch (clean climbing) hạn chế dùng đinh đá.
• Tin tưởng vào đinh cũ có sẵn: Không bao giờ tin tưởng hoàn toàn vào những chiếc đinh do người khác để lại. Chúng có thể đã bị ăn mòn và suy giảm sức chịu tải.

Thuật ngữ liên quan

• Búa leo núi (Climbing hammer): Dụng cụ chuyên dụng để đóng và tháo đinh đá.
• Leo núi hỗ trợ (Aid climbing): Phong cách leo dựa vào việc đặt các thiết bị để tạo điểm tựa và di chuyển lên, khác với leo tự do (free climbing).
• Leo núi sạch (Clean climbing): Một triết lý leo núi nhằm giảm thiểu tác động lên môi trường đá, ưu tiên dùng các thiết bị có thể tháo rời mà không cần búa.
• Điểm neo (Anchor): Một hoặc nhiều điểm cố định trên đá để giữ dây an toàn.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Dùng đinh đá có làm hỏng đá không?

Có, việc đóng và tháo đinh đá lặp đi lặp lại có thể gây tổn hại vĩnh viễn cho bề mặt đá.

Khi nào tôi nên dùng đinh đá thay vì cam?

Bạn nên dùng đinh đá trong các khe nứt quá mỏng hoặc quá nông mà các loại cam và nut không thể đặt vừa.

Đinh đá có dùng lại được không?

Có, đinh đá làm từ thép chất lượng cao có thể được tháo ra và sử dụng lại nhiều lần nếu không bị biến dạng.

Để chuẩn bị cho chuyến leo núi tiếp theo, bạn cần những thiết bị đáng tin cậy. Xem các loại đinh đá và dụng cụ leo núi chuyên nghiệp tại WeTrek.vn.