Góc phương vị nghịch (Back azimuth) là gì?

Góc phương vị nghịch là góc phương vị ngược lại 180 độ so với hướng đi ban đầu, giúp bạn xác định phương hướng quay về điểm xuất phát một cách chính xác.

Định nghĩa

Góc phương vị (Azimuth) là góc đo theo chiều kim đồng hồ từ hướng Bắc đến một điểm mục tiêu. Nó được biểu thị bằng số độ từ 0 đến 360. Góc phương vị nghịch, hay back azimuth, là hướng ngược lại 180 độ so với góc phương vị ban đầu. Nếu góc phương vị là hướng bạn đi đến, thì góc phương vị nghịch là hướng bạn quay về.

Vì sao quan trọng

Nắm vững cách xác định góc phương vị nghịch là một kỹ năng sinh tồn cơ bản khi đi rừng hoặc leo núi. Nó giúp bạn:

• Quay về điểm xuất phát: Đây là ứng dụng phổ biến nhất. Khi bạn đến một địa điểm và muốn quay lại đúng con đường cũ, góc phương vị nghịch chỉ cho bạn hướng đi chính xác.

• Xác định vị trí trên bản đồ: Bằng cách lấy phương vị nghịch từ hai hoặc ba vật thể dễ nhận biết (đỉnh núi, ngã ba sông), bạn xác định được vị trí của mình trên bản đồ. Kỹ thuật này gọi là giao hội (resection).

• Đảm bảo an toàn: Trong điều kiện thời tiết xấu như sương mù hoặc mưa lớn làm giảm tầm nhìn, việc biết hướng quay về giúp bạn không bị lạc.

Nguyên tắc tính toán

Việc tính toán góc phương vị nghịch tuân theo một quy tắc đơn giản dựa trên giá trị của góc phương vị ban đầu (Azimuth - A):

• Nếu góc phương vị ban đầu (A) nhỏ hơn 180°, bạn cộng thêm 180°.

  Công thức: Back Azimuth = A + 180°

• Nếu góc phương vị ban đầu (A) lớn hơn hoặc bằng 180°, bạn trừ đi 180°.

  Công thức: Back Azimuth = A - 180°

Kết quả luôn nằm trong khoảng từ 0° đến 360°.

Cách xác định đúng

Bạn có hai cách chính để xác định góc phương vị nghịch một cách nhanh chóng và chính xác khi ở ngoài trời.

Sử dụng la bàn

Trên hầu hết các la bàn địa chất hoặc la bàn orienteering, bạn không cần làm phép tính. Sau khi xác định góc phương vị của mục tiêu, bạn chỉ cần đọc con số ở đầu đối diện của kim chỉ hướng trên vòng chia độ. Ví dụ, nếu mũi tên chỉ hướng của bạn đang ở 40° (hướng Bắc Đông Bắc), vạch đối diện sẽ chỉ chính xác 220° (hướng Nam Tây Nam).

Sử dụng công thức

Nếu bạn chỉ có con số góc phương vị, bạn áp dụng công thức cộng hoặc trừ 180° như đã nêu ở trên. Cách này hữu ích khi bạn lên kế hoạch trên bản đồ hoặc sử dụng các thiết bị GPS không có chức năng la bàn trực quan.

Ví dụ thực tế ở Việt Nam

Đi trek Tà Năng - Phan Dũng

Bạn đang đứng trên một ngọn đồi cỏ và nhìn thấy một cây thông đơn độc đặc trưng. Bạn dùng la bàn xác định hướng từ vị trí của bạn đến cây thông đó là 65°. Sau khi đến cây thông và nghỉ ngơi, bạn muốn quay lại ngọn đồi cũ. Bạn sẽ tính góc phương vị nghịch: 65° + 180° = 245°. Bạn chỉ cần đi theo hướng 245° để quay về đúng vị trí ban đầu.

Khám phá Vườn quốc gia Cúc Phương

Từ bìa rừng, bạn đi theo hướng 310° để đến một cây chò ngàn năm. Khi ở chỗ cây chò, bạn muốn quay lại bìa rừng. Bạn xác định góc phương vị nghịch bằng cách lấy 310° - 180° = 130°. Di chuyển theo hướng 130° sẽ đưa bạn trở lại điểm xuất phát an toàn.

Lỗi thường gặp

• Nhầm lẫn giữa cộng và trừ: Lỗi phổ biến nhất là cộng 180° khi đáng lẽ phải trừ và ngược lại. Luôn kiểm tra xem góc ban đầu lớn hay nhỏ hơn 180°.

• Bỏ qua độ từ thiên: Ở Việt Nam, độ lệch từ thiên (sự khác biệt giữa hướng Bắc thực và Bắc từ) là không lớn. Nhưng ở các khu vực khác trên thế giới, bỏ qua yếu tố này dẫn đến sai lệch lớn trên quãng đường dài.

• Đọc sai la bàn: Đảm bảo la bàn được đặt trên mặt phẳng, tránh xa các vật kim loại hoặc thiết bị điện tử để kim từ không bị nhiễu.

Thuật ngữ liên quan

• Góc phương vị (Azimuth): Góc hợp bởi hướng Bắc và hướng tới mục tiêu, đo theo chiều kim đồng hồ.

• Đường phương vị (Bearing): Một thuật ngữ khác chỉ hướng đi, thường được sử dụng thay thế cho azimuth trong định vị.

• Độ từ thiên (Magnetic Declination): Góc lệch giữa hướng Bắc từ của la bàn và hướng Bắc thực trên bản đồ tại một địa điểm cụ thể.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Làm sao để tính nhanh góc phương vị nghịch mà không cần máy tính?

Nếu góc phương vị nhỏ hơn 180 độ thì bạn cộng thêm 180, nếu góc lớn hơn hoặc bằng 180 độ thì bạn trừ đi 180.

Kỹ năng này có cần thiết khi tôi đã có GPS không?

Rất cần thiết vì thiết bị điện tử có thể hết pin hoặc hỏng, còn la bàn và kiến thức định vị là công cụ sinh tồn đáng tin cậy.

Góc phương vị nghịch có áp dụng cho bản đồ giấy không?

Có, đây là kỹ năng cốt lõi để sử dụng bản đồ giấy và la bàn, giúp bạn xác định vị trí và tìm đường quay về.

Xem các mẫu la bàn chuyên dụng tại WeTrek.vn.