Hồ bậc nhỏ (microgours) là các bờ đá vôi thu nhỏ, xếp lớp như ruộng bậc thang trong hang động, tạo thành từ sự lắng đọng khoáng chất canxi cacbonat trong nước.

Hồ bậc nhỏ (Microgours) là gì?

Hồ bậc nhỏ, hay còn gọi là vi hồ (microgours), là một dạng thạch nhũ đặc biệt trong các hang động đá vôi. Chúng là những con đập canxit thu nhỏ, xếp thành từng tầng bậc thang, ngăn nước thành các hồ nhỏ xíu, nông. Nhìn tổng thể, cấu trúc này trông giống như những thửa ruộng bậc thang thu nhỏ, một cảnh quan kỳ vĩ được thiên nhiên tạo tác qua hàng nghìn năm.

Không giống các loại măng đá hay nhũ đá mọc riêng lẻ, hồ bậc nhỏ hình thành trên các bề mặt dốc có dòng nước chảy mỏng và ổn định. Chúng là một phần của hệ thống trang trí hang động lớn hơn, gọi là các đập đá viền (rimstone dams) hoặc gours.

Quá trình hình thành hồ bậc nhỏ

Sự hình thành của hồ bậc nhỏ là một quá trình địa chất chậm chạp và tinh tế, đòi hỏi những điều kiện rất cụ thể. Quá trình này có thể được chia thành các bước chính sau:

1. Dòng nước giàu khoáng chất: Nước mưa ngấm qua đất, hòa tan khí cacbonic và trở thành một dạng axit cacbonic yếu. Khi chảy qua các lớp đá vôi, axit này hòa tan canxi cacbonat, tạo thành một dung dịch giàu khoáng chất.

2. Sự giải phóng CO2: Khi dòng nước này chảy vào trong hang động, nơi có nồng độ CO2 thấp hơn, khí CO2 bắt đầu thoát ra khỏi nước. Sự thay đổi hóa học này làm cho canxi cacbonat không còn hòa tan được nữa và bắt đầu kết tủa.

3. Xây dựng con đập đầu tiên: Dòng nước chảy trên một bề mặt dốc. Tại bất kỳ điểm gồ ghề nào trên bề mặt, dòng chảy bị xáo trộn nhẹ, làm tăng tốc độ giải phóng CO2. Canxi cacbonat kết tủa ngay tại điểm đó, tạo thành một gờ nhỏ.

4. Phát triển theo tầng bậc: Gờ nhỏ này hoạt động như một con đập tí hon, giữ lại một lớp nước mỏng phía sau. Nước tràn qua mép đập, tiếp tục giải phóng CO2 và lắng đọng thêm canxit, làm cho con đập cao và rộng hơn. Quá trình này lặp đi lặp lại, tạo thành một chuỗi các hồ bậc thang nối tiếp nhau từ trên xuống dưới.

Để hồ bậc nhỏ hình thành, dòng nước phải chảy rất chậm và ổn định. Nếu dòng chảy quá mạnh, nó sẽ cuốn trôi các tinh thể canxit mới hình thành. Nếu dòng chảy ngừng lại, quá trình lắng đọng cũng sẽ dừng.

Đặc điểm nhận dạng hồ bậc nhỏ

Bạn có thể dễ dàng nhận ra hồ bậc nhỏ trong các chuyến thám hiểm hang động nhờ những đặc điểm độc đáo của chúng:

• Hình dạng ruộng bậc thang: Đây là đặc điểm nổi bật nhất. Các hồ nhỏ xếp lớp, nối tiếp nhau trên một sườn dốc, với các bờ đập cong cong mềm mại.

• Kích thước nhỏ: "Micro" trong microgours có nghĩa là nhỏ. Mỗi bậc của hồ thường chỉ cao vài milimet đến vài centimet, và chiều rộng có thể từ vài centimet đến khoảng một mét.

• Bề mặt mỏng manh: Các bờ đập của hồ bậc nhỏ rất mỏng và dễ vỡ. Chúng thường có màu trắng, vàng nhạt hoặc nâu, tùy thuộc vào các khoáng chất phụ lẫn trong nước.

• Vị trí: Chúng thường được tìm thấy trên sàn hang động, trên các khối đá rơi hoặc bề mặt của các khối thạch nhũ lớn hơn có độ dốc vừa phải.

Tìm thấy hồ bậc nhỏ ở đâu tại Việt Nam?

Việt Nam với hệ thống hang động đá vôi karsts phong phú là nơi lý tưởng để chiêm ngưỡng các cấu trúc hồ bậc nhỏ. Bạn có thể tìm thấy chúng ở nhiều khu vực, nổi bật nhất là:

• Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng: Đây là "vương quốc" của hang động Việt Nam. Nhiều hang động trong hệ thống này như động Thiên Đường, Hang Va, hay các hang động thuộc hệ thống Tú Làn đều sở hữu những khu vực có hồ bậc nhỏ tuyệt đẹp. Các cấu trúc ở đây đa dạng về kích thước, từ những vi hồ nhỏ xíu đến các đập đá viền khổng lồ.

• Công viên địa chất Non Nước Cao Bằng: Hang Ngườm Ngao là một ví dụ điển hình. Bên trong hang có những khu vực sàn dốc với dòng nước chảy liên tục, tạo điều kiện cho sự hình thành của các thềm canxit và hồ bậc nhỏ.

• Các hang động ở Vịnh Hạ Long và Cát Bà: Một số hang động như động Thiên Cung, hang Sửng Sốt cũng có các cấu trúc canxit lắng đọng, bao gồm các hồ nhỏ và ruộng bậc thang đá.

Vì sao hồ bậc nhỏ quan trọng và cần được bảo vệ?

Hồ bậc nhỏ không chỉ là một cảnh quan đẹp. Chúng là những thực thể địa chất cực kỳ nhạy cảm và có giá trị khoa học cao. Mỗi bờ đập mỏng manh là kết quả của hàng nghìn năm kiến tạo trong những điều kiện môi trường ổn định.

Chúng cực kỳ dễ bị tổn thương. Chỉ một cái chạm tay có thể để lại dầu và vi khuẩn, làm thay đổi sức căng bề mặt của nước và ngăn chặn vĩnh viễn quá trình lắng đọng canxit tại điểm đó. Một bước chân bất cẩn có thể phá vỡ cấu trúc đã mất hàng thế kỷ để hình thành. Vì vậy, khi tham quan hang động, việc tuân thủ nguyên tắc "không chạm vào hiện vật" là cách bạn góp phần bảo vệ những di sản thiên nhiên quý giá này cho các thế hệ tương lai.

Câu hỏi thường gặp

Hồ bậc nhỏ và ruộng bậc thang trong hang động có giống nhau không?

Về cơ bản là một, "ruộng bậc thang" là cách gọi hình tượng hóa của các hồ bậc nhỏ (microgours) xếp liền kề nhau trong hang động.

Chạm tay vào hồ bậc nhỏ có sao không?

Tuyệt đối không, vì dầu và vi khuẩn từ tay người có thể làm hỏng bề mặt và ngăn chặn vĩnh viễn quá trình phát triển của thạch nhũ.

Hồ bậc nhỏ mất bao lâu để hình thành?

Quá trình này diễn ra rất chậm, có thể mất hàng trăm đến hàng nghìn năm để tạo ra những cấu trúc nhỏ chỉ vài centimet.

Để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của hồ bậc nhỏ và các kỳ quan khác trong hang động một cách an toàn, bạn cần có thiết bị chiếu sáng phù hợp. Xem các mẫu đèn pin đội đầu chuyên dụng cho thám hiểm tại WeTrek.vn.