Khi đi trekking, leo núi, hay khám phá những cung đường mới, kỹ năng định vị là yếu tố sống còn. Bạn có thể nghe nhiều về la bàn và việc xác định phương hướng. Một trong những khái niệm quan trọng nhưng thường bị bỏ qua là Hướng Bắc lưới (Grid North). Hiểu đúng về nó sẽ giúp bạn sử dụng bản đồ và la bàn một cách chính xác, đảm bảo an toàn cho chuyến đi.

Trong định vị, có ba loại hướng Bắc bạn cần biết: Hướng Bắc thực, Hướng Bắc từ và Hướng Bắc lưới. Mỗi loại phục vụ một mục đích khác nhau.

Hướng Bắc lưới là hướng Bắc được xác định bởi các đường kẻ dọc trong hệ thống lưới tọa độ trên một bản đồ địa hình. Các đường kẻ này chạy song song với nhau và chỉ lên phía trên của tờ bản đồ. Nó là một quy ước được tạo ra để đơn giản hóa việc đọc bản đồ và tính toán phương hướng. Thay vì các đường kinh tuyến hội tụ tại Cực Bắc, các đường lưới luôn song song, giúp việc đo đạc và vạch lộ trình trở nên thuận tiện.

Sử dụng Hướng Bắc lưới mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho các hoạt động ngoài trời, đặc biệt khi bạn cần di chuyển chính xác trong những địa hình phức tạp.

• Thuận tiện cho việc đo đạc: Các đường lưới thẳng và song song giúp bạn dễ dàng đo khoảng cách và xác định phương vị (bearing) trực tiếp trên bản đồ.
• Đơn giản hóa việc định hướng: Khi kết hợp bản đồ và la bàn, bạn chỉ cần điều chỉnh theo một góc lệch cố định (được ghi trên bản đồ) để đồng bộ Hướng Bắc lưới và Hướng Bắc từ.
• Tăng tính nhất quán: Hầu hết các bản đồ địa hình quân sự và dân sự đều sử dụng hệ thống lưới tọa độ UTM (Universal Transverse Mercator), với Hướng Bắc lưới là tiêu chuẩn. Điều này tạo ra sự đồng nhất trong giao tiếp và phối hợp, đặc biệt trong các hoạt động tìm kiếm cứu nạn.

Ví dụ, khi bạn đang trekking tại Tà Năng - Phan Dũng, việc đi theo một phương vị 90 độ trên bản đồ sẽ dễ dàng hơn nhiều khi bạn lấy Hướng Bắc lưới làm chuẩn. Bạn không cần lo lắng về sự hội tụ của các đường kinh tuyến.

Để sử dụng Hướng Bắc lưới hiệu quả, bạn cần phân biệt rõ nó với hai loại hướng Bắc còn lại.

Đây là hướng chỉ về Cực Bắc địa lý của Trái Đất, điểm mà tất cả các đường kinh tuyến hội tụ. Nó là một điểm cố định. Sao Bắc Đẩu (Polaris) gần như nằm thẳng hàng với Hướng Bắc thực, giúp các nhà thiên văn và hàng hải xác định phương hướng vào ban đêm.

Đây là hướng mà kim la bàn của bạn chỉ tới. Nó chỉ về Cực Bắc từ của Trái Đất, một điểm từ trường lớn ở Bắc bán cầu. Điểm này không cố định mà dịch chuyển liên tục qua các năm do sự thay đổi trong lõi Trái Đất.

Trên bản đồ, sự chênh lệch góc giữa ba hướng Bắc này được thể hiện trong một sơ đồ gọi là sơ đồ độ lệch.

• Độ lệch từ (Magnetic Declination): Là góc giữa Hướng Bắc thực và Hướng Bắc từ.
• Độ lệch hội tụ kinh tuyến (Grid Convergence): Là góc giữa Hướng Bắc thực và Hướng Bắc lưới.
• Góc lệch Lưới-Từ (Grid-Magnetic Angle): Là góc giữa Hướng Bắc lưới và Hướng Bắc từ. Đây là thông số quan trọng nhất bạn cần khi sử dụng la bàn và bản đồ.

Việc áp dụng Hướng Bắc lưới vào thực tế không phức tạp nếu bạn nắm vững các bước cơ bản.

Mọi bản đồ địa hình chuyên dụng đều có phần chú giải (legend). Tại đây, bạn sẽ tìm thấy sơ đồ độ lệch với các thông tin về ba loại hướng Bắc. Góc lệch Lưới-Từ thường được ký hiệu là "G-M Angle" và ghi rõ giá trị bằng độ và hướng (Đông hoặc Tây). Thông tin này rất quan trọng để bạn hiệu chỉnh la bàn.

Ví dụ: Một bản đồ khu vực Pù Luông (Thanh Hóa) có thể ghi "Góc lệch Lưới-Từ là 1° Tây". Điều này có nghĩa Hướng Bắc từ đang lệch 1 độ về phía Tây so với Hướng Bắc lưới.

Đây là kỹ năng cốt lõi để điều hướng. Bạn cần chuyển đổi phương vị đo trên bản đồ (phương vị lưới) sang phương vị la bàn (phương vị từ) và ngược lại.

1. Đặt bản đồ trên một mặt phẳng. Đặt la bàn lên bản đồ.
2. Xác định góc lệch Lưới-Từ trên chú giải bản đồ.
3. Xoay vòng chia độ của la bàn để bù trừ cho góc lệch đó. Nếu độ lệch về phía Tây, bạn trừ đi số độ. Nếu độ lệch về phía Đông, bạn cộng thêm số độ.
4. Căn chỉnh cạnh la bàn song song với đường lưới dọc trên bản đồ, với mũi tên chỉ hướng di chuyển hướng về phía Bắc lưới.
5. Xoay cả bản đồ và la bàn cùng lúc cho đến khi kim từ của la bàn nằm gọn trong khung định hướng trên mặt la bàn.

Lúc này, bản đồ của bạn đã được định hướng chính xác. Mọi hướng bạn xác định trên bản đồ sẽ tương ứng với thực địa.

Độ lệch từ thay đổi theo vị trí địa lý và thời gian. Độ lệch ở Hà Giang sẽ khác với ở mũi Cà Mau. Luôn sử dụng bản đồ địa hình mới nhất và phù hợp với khu vực bạn sắp đi. Kiểm tra năm xuất bản của bản đồ. Một bản đồ quá cũ sẽ có thông tin độ lệch không còn chính xác, ảnh hưởng lớn đến việc định vị.

Các thiết bị GPS và ứng dụng trên điện thoại thông minh thường tự động tính toán và hiệu chỉnh các loại hướng Bắc. Tuy nhiên, việc hiểu rõ Hướng Bắc lưới và cách sử dụng bản đồ giấy, la bàn là kỹ năng dự phòng không thể thiếu khi các thiết bị điện tử gặp sự cố hoặc hết pin.

Hướng Bắc lưới có giống Hướng Bắc thực không?

Không, Hướng Bắc lưới là hướng của các đường kẻ dọc trên bản đồ, còn Hướng Bắc thực chỉ đến Cực Bắc địa lý của Trái Đất.

Làm sao để biết độ lệch giữa Hướng Bắc lưới và Hướng Bắc từ?

Thông tin này được ghi rõ trong phần chú giải của bản đồ địa hình, thường ký hiệu là góc G-M (Grid-Magnetic Angle).

Tôi có cần quan tâm Hướng Bắc lưới khi dùng GPS không?

GPS thường tự động tính toán, nhưng hiểu về Hướng Bắc lưới giúp bạn đọc bản đồ giấy hiệu quả khi thiết bị điện tử hết pin.

Nắm vững khái niệm Hướng Bắc lưới giúp bạn tự tin hơn khi sử dụng bản đồ, định vị chính xác và an toàn trong mọi hành trình. Để chuẩn bị tốt nhất, hãy trang bị cho mình những chiếc la bàn và bản đồ địa hình đáng tin cậy. Xem la bàn chất lượng cao tại WeTrek.vn.