Khí Heliox (Heliox) là một loại khí thở chuyên dụng trong hoạt động lặn kỹ thuật (technical diving). Đây là hỗn hợp của khí heli (helium) và oxy (oxygen). Việc sử dụng Heliox thay cho không khí nén thông thường giúp thợ lặn chinh phục những độ sâu lớn một cách an toàn hơn. Nó giải quyết được các vấn đề sinh lý nguy hiểm mà không khí thường gây ra dưới áp suất cao.

Thành phần chính của Heliox chỉ bao gồm hai loại khí:

• Heli (Helium)

• Oxy (Oxygen)

Tỷ lệ của hai khí này được điều chỉnh tùy thuộc vào độ sâu và kế hoạch của chuyến lặn. Ví dụ, một hỗn hợp phổ biến là Heliox 21/79, chứa 21% oxy và 79% heli. Tỷ lệ oxy luôn được tính toán cẩn thận để tránh ngộ độc oxy ở độ sâu lớn, trong khi heli thay thế cho nitơ có trong không khí tự nhiên.

Khi bạn lặn sâu với bình khí nén thông thường, loại khí chứa khoảng 79% nitơ, áp suất tăng cao làm khí nitơ tích tụ trong cơ thể. Điều này gây ra hai rủi ro chính là hiện tượng say nitơ và bệnh giảm áp khi bạn trồi lên. Heliox được tạo ra để loại bỏ hoàn toàn nitơ ra khỏi hỗn hợp khí thở.

Heli là một khí trơ, nhẹ hơn nitơ rất nhiều. Nó ít gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh dưới áp suất cao và khuếch tán ra khỏi các mô cơ thể nhanh hơn nitơ. Nhờ vậy, thợ lặn dùng Heliox có thể giữ được sự tỉnh táo và giảm đáng kể thời gian giảm áp bắt buộc. Điều này giúp chuyến lặn sâu an toàn và hiệu quả hơn.

Giảm hiện tượng say nitơ (Nitrogen Narcosis)

Say nitơ là trạng thái tương tự như say rượu, làm suy giảm khả năng phán đoán và phản xạ của thợ lặn ở độ sâu lớn. Bằng cách loại bỏ nitơ, Heliox giúp thợ lặn duy trì đầu óc minh mẫn để xử lý các tình huống phức tạp dưới nước.

Giảm nguy cơ bệnh giảm áp (Decompression Sickness)

Vì heli khuếch tán nhanh hơn nitơ, việc đào thải khí này ra khỏi cơ thể trong quá trình trồi lên cũng diễn ra nhanh chóng hơn. Điều này làm giảm nguy cơ hình thành các bong bóng khí trong mạch máu, nguyên nhân chính gây ra bệnh giảm áp (DCS).

Giúp thở dễ dàng hơn dưới áp suất cao

Ở độ sâu lớn, không khí thường trở nên đặc và khó hít thở hơn. Heli có mật độ thấp hơn không khí rất nhiều, làm giảm sức cản đường thở. Điều này giúp thợ lặn tốn ít sức hơn để thở, tiết kiệm năng lượng và oxy cho cơ thể.

Sử dụng Heliox mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đi kèm với những rủi ro và yêu cầu riêng mà mọi thợ lặn kỹ thuật phải nắm vững.

• Hội chứng thần kinh áp suất cao (High-Pressure Nervous Syndrome - HPNS): Khi lặn xuống độ sâu rất lớn, thường trên 130 mét, với tốc độ nhanh, khí heli có thể gây ra các triệu chứng như run rẩy, chóng mặt, buồn nôn. Việc kiểm soát tốc độ lặn xuống giúp giảm thiểu nguy cơ này.

• Mất nhiệt nhanh: Heli có khả năng dẫn nhiệt cao gấp sáu lần không khí. Khi hít thở Heliox, cơ thể bạn sẽ mất nhiệt nhanh hơn đáng kể. Thợ lặn sử dụng Heliox phải mặc đồ lặn khô (drysuit) và bơm khí argon vào để cách nhiệt, tránh bị hạ thân nhiệt.

• Chi phí cao: Heli là một loại khí hiếm và đắt đỏ. Chi phí để nạp một bình khí Heliox cao hơn rất nhiều so với không khí nén thông thường hoặc Nitrox.

• Yêu cầu đào tạo chuyên sâu: Lặn với Heliox thuộc phạm trù lặn kỹ thuật. Nó đòi hỏi thợ lặn phải hoàn thành các khóa đào tạo chuyên biệt, có kiến thức vững chắc về lập kế hoạch lặn, quản lý khí và quy trình giảm áp phức tạp.

Tại Việt Nam, lặn kỹ thuật và việc sử dụng các hỗn hợp khí như Heliox chưa quá phổ biến nhưng đang dần phát triển trong cộng đồng thợ lặn chuyên nghiệp. Các thợ lặn kỹ thuật được chứng nhận có thể sử dụng Heliox để khám phá các địa điểm lặn sâu và thách thức.

Ví dụ, việc khám phá các xác tàu đắm (shipwreck) ở vùng biển Côn Đảo hoặc Nha Trang ở độ sâu trên 60 mét đòi hỏi phải có kế hoạch lặn với hỗn hợp khí đặc biệt. Heliox là lựa chọn hàng đầu cho những chuyến lặn như vậy, giúp các nhà thám hiểm tiếp cận những khu vực mà lặn giải trí thông thường không thể vươn tới.

Hỏi: Khí Heliox (Heliox) có an toàn cho mọi thợ lặn không?

Đáp: Không, Heliox chỉ an toàn cho các thợ lặn kỹ thuật đã qua đào tạo và được chứng nhận để sử dụng nó cho các chuyến lặn sâu.

Hỏi: Lặn biển giải trí có cần dùng Heliox không?

Đáp: Không, lặn giải trí trong giới hạn độ sâu thông thường không yêu cầu sử dụng Heliox.

Hỏi: Sự khác biệt chính giữa Heliox và Trimix là gì?

Đáp: Heliox là hỗn hợp chỉ gồm heli và oxy, trong khi Trimix là hỗn hợp của heli, oxy và một lượng nhỏ nitơ để giảm chi phí và hạn chế hội chứng HPNS.

Heliox là một công cụ quan trọng, mở ra cánh cửa cho con người khám phá những vùng biển sâu thẳm nhất. Việc sử dụng nó đòi hỏi sự am hiểu, kỹ năng và kỷ luật cao độ. Xem các thiết bị lặn kỹ thuật chuyên dụng tại WeTrek.vn để chuẩn bị cho hành trình của bạn.