Trong địa chất học, Khiên đá (Shields) là một thuật ngữ chỉ những vùng nền móng cổ xưa nhất của các lục địa. Chúng là phần lõi, phần nhân ban đầu mà từ đó các lục địa phát triển và mở rộng qua hàng tỷ năm. Những khu vực này đã trải qua quá trình xói mòn kéo dài, làm lộ ra các lớp đá tinh thể nằm sâu bên dưới.

Hãy tưởng tượng khiên đá như bộ xương của một lục địa. Chúng cực kỳ vững chắc và ít khi xảy ra các hoạt động địa chất mạnh như động đất hay núi lửa. Bề mặt của chúng thường là các vùng đất tương đối bằng phẳng hoặc có dạng đồi lượn sóng, kết quả của hàng tỷ năm bị bào mòn bởi gió, nước và băng.

Bạn có thể nhận biết một khiên đá qua các đặc điểm địa chất và địa hình riêng biệt của nó. Các đặc điểm này ảnh hưởng trực tiếp đến cảnh quan và trải nghiệm trekking của bạn.

Tuổi địa chất

Đây là đặc điểm quan trọng nhất. Đá trong các khiên lục địa có tuổi đời từ 570 triệu năm đến hơn 4 tỷ năm. Chúng thuộc thời kỳ Tiền Cambri, giai đoạn sơ khai nhất của lịch sử Trái Đất. Khi bạn đi bộ trên một khiên đá, bạn đang bước trên một trong những mảnh đất lâu đời nhất hành tinh.

Cấu tạo đá

Khiên đá được cấu tạo chủ yếu từ đá magma (như đá granite) và đá biến chất (như đá gơnai, đá phiến). Những loại đá này hình thành ở sâu trong lớp vỏ Trái Đất dưới nhiệt độ và áp suất cực lớn. Quá trình xói mòn lâu dài đã làm chúng lộ ra trên bề mặt.

Địa hình

Trái ngược với các dãy núi trẻ, hùng vĩ, địa hình của khiên đá thường thấp và thoải. Do bị bào mòn trong thời gian dài, bề mặt của chúng có dạng các vùng đồng bằng rộng lớn, các cao nguyên thấp hoặc các đồi tròn, lượn sóng. Đây là loại địa hình lý tưởng cho các chuyến đi bộ đường dài không đòi hỏi leo trèo quá nhiều.

Mức độ ổn định

Khiên đá là những khu vực ổn định nhất về mặt kiến tạo. Chúng hiếm khi có động đất, đứt gãy hoạt động hay núi lửa. Sự ổn định này là do chúng là phần lõi cứng, đã nguội lạnh của lục địa.

Quá trình hình thành khiên đá kéo dài hàng tỷ năm và rất phức tạp. Bạn có thể hiểu một cách đơn giản qua các bước sau:

• Va chạm lục địa: Trong quá khứ xa xôi, các mảng kiến tạo va chạm vào nhau, tạo ra các dãy núi khổng lồ, tương tự như dãy Himalaya ngày nay.
• Nguội lạnh và ổn định: Theo thời gian, hoạt động kiến tạo ở những khu vực này chấm dứt. Phần chân của các dãy núi cổ nguội đi, kết tinh và trở thành một khối vững chắc.
• Xói mòn kéo dài: Trải qua hàng trăm triệu năm, các tác nhân như mưa, gió, sông ngòi bào mòn dần các đỉnh núi cao. Cuối cùng, chỉ còn lại phần móng đá cứng, bằng phẳng, chính là khiên đá mà chúng ta thấy ngày nay.

Việt Nam cũng có một phần của khiên đá cổ, được gọi là Khối núi Kon Tum. Đây là một phần của Mảng Indochina, một khối lục địa cổ đã hợp nhất để tạo nên khu vực Đông Nam Á.

Khối núi Kon Tum bao trùm một khu vực rộng lớn ở Tây Nguyên, bao gồm các tỉnh Kon Tum, Gia Lai, và một phần các tỉnh Đắk Lắk, Quảng Ngãi, Bình Định. Đây là vùng có nền địa chất cổ nhất Việt Nam, với các loại đá có niên đại lên tới 2,5 tỷ năm. Khi bạn trekking ở Vườn quốc gia Chư Mom Ray hay khám phá cao nguyên Kon Plông, bạn đang di chuyển trên chính phần lõi lục địa cổ này.

Địa hình đặc trưng của vùng này là các cao nguyên bazan xếp tầng và các dãy đồi núi thoải, phản ánh đúng bản chất của một khiên đá đã bị bào mòn và được phủ lên bởi các lớp vật chất núi lửa trẻ hơn sau này.

Hiểu biết về khiên đá không chỉ là kiến thức địa chất khô khan. Nó mang lại cho bạn một góc nhìn mới và sâu sắc hơn về những vùng đất bạn khám phá.

Hiểu rõ địa hình bạn đi

Biết được bạn đang đi trên một khiên đá giúp bạn dự đoán được địa hình. Bạn sẽ gặp nhiều vùng đồi lượn sóng, thung lũng rộng và ít dốc đứng hiểm trở. Điều này giúp bạn chọn cung đường và trang bị phù hợp, ví dụ như một đôi giày trekking có độ bám tốt nhưng không cần quá cứng.

Kết nối sâu hơn với thiên nhiên

Khi nhận ra những tảng đá granite bạn vịn tay vào đã tồn tại hàng tỷ năm, chuyến đi của bạn sẽ có thêm nhiều ý nghĩa. Bạn sẽ cảm nhận được sự vĩ đại của thời gian và lịch sử Trái Đất ngay dưới chân mình. Nó biến một chuyến đi bộ thông thường thành một hành trình khám phá về địa chất.

Lập kế hoạch chuyến đi tốt hơn

Địa chất của khiên đá ảnh hưởng đến nguồn nước, thảm thực vật và hệ sinh thái. Các khu vực này thường có những loại đất đặc trưng và các hệ sinh thái độc đáo. Nắm được thông tin này giúp bạn chuẩn bị tốt hơn cho việc tìm nguồn nước hay nhận biết các loại cây cỏ đặc hữu trong khu vực.

Khiên đá có giống cao nguyên không?

Không, khiên đá là nền móng địa chất cổ, còn cao nguyên là dạng địa hình được nâng lên, có thể hình thành trên khiên đá hoặc các cấu trúc khác.

Vùng nào ở Việt Nam có địa chất khiên đá?

Khối núi Kon Tum ở khu vực Tây Nguyên là một phần của khiên đá cổ Indochina, bao gồm các tỉnh Kon Tum, Gia Lai, và một phần Đắk Lắk.

Trekking trên địa hình khiên đá có gì đặc biệt?

Địa hình thường ít dốc gắt, có nhiều đồi lượn sóng và cảnh quan mở, cùng với các khối đá cổ và hệ sinh thái độc đáo.

Hiểu về Khiên đá (Shields) giúp mỗi chuyến đi của bạn trở nên thú vị hơn. Bạn không chỉ chinh phục một cung đường mà còn đọc được câu chuyện của vùng đất đó. Hãy chuẩn bị đầy đủ để khám phá những vùng đất cổ xưa nhất Việt Nam.

Xem các loại trang bị trekking tại WeTrek.vn.