Khử trùng bằng tia UV là phương pháp dùng ánh sáng cực tím, cụ thể là tia UVC, để phá hủy vật chất di truyền (DNA và RNA) của vi sinh vật, ngăn chúng sinh sản.

Cách thức hoạt động của tia UV

Khi tia UVC tiếp xúc với các vi sinh vật này, năng lượng của nó sẽ được hấp thụ bởi DNA và RNA. Năng lượng này làm phá vỡ các liên kết hóa học trong cấu trúc di truyền, tạo ra các tổn thương khiến vi sinh vật không thể nhân lên và gây bệnh. Quá trình này được gọi là bất hoạt vi sinh vật. Nó không giết chết chúng ngay lập tức nhưng vô hiệu hóa khả năng gây hại của chúng.

Các loại tia UV và ứng dụng

Tia UVA (315-400 nm)

Tia UVA chiếm phần lớn lượng tia UV chiếu xuống Trái Đất. Nó có khả năng xuyên sâu vào da và là nguyên nhân chính gây lão hóa da. UVA không được dùng để khử trùng.

Tia UVB (280-315 nm)

Tia UVB gây cháy nắng và góp phần gây ung thư da. Một phần tia UVB bị tầng ozone hấp thụ. Nó cũng không phải là loại tia hiệu quả cho việc khử trùng.

Tia UVC (200-280 nm)

Tia UVC có năng lượng cao nhất và hiệu quả nhất trong việc tiêu diệt vi sinh vật. Tầng ozone của Trái Đất chặn gần như toàn bộ tia UVC từ mặt trời. Vì vậy, các thiết bị khử trùng sử dụng đèn UVC nhân tạo để tái tạo hiệu ứng này trong một môi trường được kiểm soát. Đây là loại tia được ứng dụng trong các thiết bị lọc nước dã ngoại, hệ thống khử trùng y tế và nhà máy xử lý nước.

Lợi ích của khử trùng bằng tia UV trong dã ngoại

• Xử lý nước an toàn: Khi bạn trekking ở các cung đường như Tà Năng hoặc leo núi ở Hà Giang, nguồn nước suối có thể chứa vi khuẩn và ký sinh trùng. Một thiết bị khử trùng UV cầm tay giúp bạn xử lý nước nhanh chóng, biến nước suối thành nước uống an toàn mà không cần đun sôi.

• Nhanh chóng và tiện lợi: So với việc đun sôi nước tốn thời gian và nhiên liệu, hoặc dùng viên lọc hóa học để lại mùi vị khó chịu, tia UV xử lý một lít nước chỉ trong khoảng 60 đến 90 giây.

• Không làm thay đổi mùi vị nước: Tia UV chỉ tác động đến vi sinh vật, không thêm bất kỳ hóa chất nào vào nước. Nước sau khi xử lý giữ nguyên mùi vị tự nhiên.

• Khử trùng dụng cụ cá nhân: Bạn có thể dùng đèn UV để khử trùng bề mặt các vật dụng cá nhân như bình nước, bộ dụng cụ ăn uống, hoặc dao đa năng để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn chéo.

• Gọn nhẹ: Các thiết bị khử trùng UV hiện đại có thiết kế dạng cây bút hoặc nắp chai, nhỏ gọn và nhẹ, dễ dàng mang theo trong balo mà không chiếm nhiều diện tích.

Hạn chế và lưu ý khi sử dụng

Hiệu quả phụ thuộc vào độ trong của nước

Tia UV cần tiếp xúc trực tiếp với vi sinh vật để hoạt động. Nếu nước quá đục hoặc có nhiều cặn bẩn, các hạt lơ lửng sẽ che chắn, làm giảm hiệu quả khử trùng. Ví dụ, khi lấy nước từ sông Hồng mùa mưa, bạn cần lọc sơ qua vải hoặc bộ lọc chuyên dụng để loại bỏ cặn trước khi dùng tia UV.

Cần nguồn điện

Thiết bị khử trùng UV yêu cầu pin hoặc nguồn sạc USB. Trong các chuyến đi dài ngày ở những nơi không có điện như Vườn Quốc gia Bidoup Núi Bà, bạn cần mang theo pin dự phòng hoặc sạc dự phòng để đảm bảo thiết bị luôn hoạt động.

Không loại bỏ hóa chất và kim loại nặng

Tia UV chỉ có tác dụng với các tác nhân sinh học. Nó không loại bỏ được các chất hóa học, thuốc trừ sâu, hoặc kim loại nặng có trong nước. Bạn nên lấy nước từ các nguồn chảy, xa khu dân cư và khu nông nghiệp.

An toàn cho người dùng

Tia UVC có hại cho mắt và da. Luôn tuân thủ hướng dẫn của nhà sản xuất. Không nhìn trực tiếp vào ánh sáng đèn UV khi nó đang hoạt động và không chiếu tia UV lên da.

Các câu hỏi thường gặp (FAQ)

Khử trùng bằng tia UV có làm thay đổi vị nước không?

Không, tia UV không làm thay đổi mùi vị, màu sắc hay độ pH của nước.

Mất bao lâu để khử trùng nước bằng tia UV?

Thời gian khử trùng thường từ 60 đến 90 giây cho mỗi lít nước, tùy thuộc vào sản phẩm.

Thiết bị khử trùng UV có bền không?

Hầu hết thiết bị UV dã ngoại được thiết kế chống sốc và chống nước để chịu được điều kiện khắc nghiệt.