Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) là kỹ thuật trồi lên mặt nước một cách chậm rãi và an toàn trong lặn biển để tránh bệnh giảm áp và các chấn thương khác.

Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) là gì?

Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) là quá trình bạn giảm độ sâu một cách từ từ, theo một tốc độ an toàn được quy định sau khi kết thúc một chuyến lặn. Kỹ thuật này yêu cầu bạn phải quản lý độ nổi của mình một cách chính xác, theo dõi liên tục các thiết bị đo và thực hiện điểm dừng an toàn trước khi lên hẳn mặt nước. Đây là một trong những kỹ năng cơ bản và quan trọng nhất mà mọi người lặn đều phải thành thục để đảm bảo an toàn cho bản thân.

Mục tiêu chính của kỹ thuật này là cho phép cơ thể bạn có đủ thời gian để giải phóng lượng khí nitơ tích tụ trong các mô một cách an toàn. Khi bạn lặn sâu, áp suất nước tăng lên làm cho khí nitơ từ không khí bạn hít vào hòa tan vào máu và các mô cơ thể. Nếu bạn trồi lên quá nhanh, áp suất giảm đột ngột sẽ khiến nitơ tạo thành các bong bóng khí, tương tự như khi bạn mở một lon nước ngọt. Những bong bóng này có thể gây tắc nghẽn mạch máu và dẫn đến Bệnh giảm áp (Decompression Sickness), một tình trạng y tế nghiêm trọng.

Tại sao Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) lại quan trọng?

Thực hiện Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) đúng cách là yếu tố sống còn trong hoạt động lặn biển. Việc bỏ qua hoặc thực hiện sai kỹ thuật này sẽ đặt bạn vào những rủi ro nghiêm trọng về sức khỏe. Tầm quan trọng của nó đến từ việc ngăn chặn các vấn đề y tế liên quan đến sự thay đổi áp suất.

Những lợi ích an toàn chính bao gồm:

• Ngăn ngừa Bệnh giảm áp (Decompression Sickness - DCS): Đây là lý do quan trọng nhất. Việc lên chậm cho phép khí nitơ hòa tan thoát ra khỏi cơ thể một cách từ từ qua hơi thở. Lên quá nhanh khiến nitơ hình thành bong bóng trong máu và mô, gây đau khớp, tê liệt, hoặc thậm chí tử vong.
• Tránh chấn thương do áp suất phổi (Lung Overexpansion Injury): Khi bạn trồi lên, không khí trong phổi bạn nở ra do áp suất giảm. Nếu bạn nín thở và lên quá nhanh, phổi có thể bị tổn thương nghiêm trọng. Việc thở đều và lên chậm giúp không khí dư thừa thoát ra ngoài một cách tự nhiên.
• Kiểm soát môi trường xung quanh: Lên chậm cho phép bạn có thời gian quan sát xung quanh, tránh va chạm với các thợ lặn khác, tàu thuyền trên mặt nước, hoặc các chướng ngại vật như rạn san hô.
• Giúp bạn đồng hành (buddy) theo kịp: Lặn luôn đi theo cặp hoặc nhóm. Việc lên có kiểm soát đảm bảo cả nhóm có thể hỗ trợ lẫn nhau và cùng lên mặt nước an toàn.

Các bước thực hiện Lên có kiểm soát (Controlled Ascent)

Để thực hiện một lần Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) đúng chuẩn, bạn cần tuân thủ một quy trình gồm nhiều bước. Quy trình này cần được luyện tập thường xuyên để trở thành phản xạ tự nhiên.

Các bước thực hiện cơ bản:

1. Ra tín hiệu cho bạn lặn: Trước khi bắt đầu đi lên, hãy dùng ký hiệu tay "đi lên" để thông báo cho bạn lặn của mình. Đảm bảo họ đã nhận được tín hiệu và sẵn sàng cùng bạn di chuyển.
2. Bắt đầu đi lên chậm rãi: Bắt đầu quá trình đi lên với tốc độ không vượt quá 9 mét mỗi phút. Một mẹo dễ nhớ là di chuyển chậm hơn bọt khí nhỏ nhất mà bạn thở ra. Hầu hết các máy tính lặn (dive computer) hiện đại đều có cảnh báo nếu bạn lên quá nhanh.
3. Kiểm soát độ nổi (Buoyancy Control): Sử dụng áo phao BCD của bạn một cách hợp lý. Khi đi lên, không khí trong BCD sẽ nở ra. Bạn cần xả bớt khí ra khỏi BCD một cách từ từ để duy trì tốc độ lên chậm và ổn định.
4. Thở đều và liên tục: Tuyệt đối không được nín thở trong quá trình đi lên. Việc thở ra liên tục cho phép không khí nở ra trong phổi thoát ra ngoài, tránh được chấn thương баротравма.
5. Thực hiện Điểm dừng an toàn (Safety Stop): Khi lên đến độ sâu 5 mét, hãy dừng lại trong ít nhất 3 phút. Đây là một biện pháp phòng ngừa quan trọng giúp cơ thể giải phóng thêm lượng nitơ còn sót lại trước khi bạn lên mặt nước.
6. Quan sát và vươn tay khi gần mặt nước: Trong vài mét cuối cùng, hãy nhìn lên trên để kiểm tra xem có tàu thuyền hay vật cản nào không. Đưa một tay lên phía trên đầu để bảo vệ bạn khỏi những va chạm bất ngờ.

Ví dụ thực tế tại các điểm lặn ở Việt Nam

Tại Việt Nam, kỹ thuật Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) được áp dụng ở mọi điểm lặn, từ vùng nước nông đến các rạn san hô sâu. Ví dụ, khi bạn lặn ở Hòn Mun, Nha Trang, ở độ sâu 18-20 mét để ngắm san hô. Sau 30 phút dưới nước, máy tính lặn sẽ cho thấy cơ thể bạn đã tích lũy một lượng nitơ đáng kể. Khi kết thúc chuyến lặn, bạn và hướng dẫn viên sẽ cùng nhau thực hiện Lên có kiểm soát (Controlled Ascent). Bạn sẽ bơi lên từ từ, giữ tốc độ khoảng 7-8 mét mỗi phút, và dừng lại ở mốc 5 mét trong 3 phút để đảm bảo an toàn tối đa trước khi lên thuyền.

Một ví dụ khác là tại Côn Đảo, nơi có những điểm lặn sâu hơn. Giả sử bạn thực hiện một chuyến lặn ở độ sâu 25 mét. Quá trình Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) sẽ càng quan trọng hơn. Bạn phải tuân thủ nghiêm ngặt tốc độ lên mà máy tính lặn chỉ định và không bao giờ bỏ qua điểm dừng an toàn 5 mét, ngay cả khi bạn cảm thấy hoàn toàn bình thường.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Tốc độ Lên có kiểm soát (Controlled Ascent) an toàn là bao nhiêu?

Tốc độ lên an toàn không nên vượt quá 9 mét mỗi phút.

Điểm dừng an toàn (Safety Stop) có bắt buộc không?

Điểm dừng an toàn ở 5 mét trong 3 phút được khuyến nghị cho tất cả các lần lặn sâu hơn 10 mét.

Điều gì xảy ra nếu tôi lên nhanh hơn quy định?

Bạn sẽ đối mặt với nguy cơ cao mắc bệnh giảm áp và chấn thương phổi do áp suất thay đổi đột ngột.

Xem các mẫu máy tính lặn hỗ trợ theo dõi tốc độ lên tại WeTrek.vn.