TL;DR: Móc khóa leo núi (carabiner) là một vòng kim loại có cổng lò xo, dùng để kết nối dây và các thiết bị an toàn trong leo núi và hoạt động trên cao.

Móc khóa leo núi, hay carabiner, là một thiết bị kim loại có một cổng lò xo dùng để kết nối nhanh chóng và an toàn các thành phần trong một hệ thống an toàn. Chúng là mắt xích quan trọng nối giữa dây thừng, đai an toàn, điểm neo và các dụng cụ khác. Hầu hết carabiner chuyên dụng được làm từ hợp kim nhôm siêu nhẹ hoặc thép không gỉ để đảm bảo độ bền và khả năng chịu lực cao.

Carabiner là nền tảng của hệ thống an toàn trong leo núi. Mọi kết nối bạn thực hiện, từ việc gắn mình vào dây, hãm dây cho bạn leo, đến việc thiết lập một điểm neo, đều phụ thuộc vào độ tin cậy của carabiner. Một chiếc carabiner bị lỗi hoặc sử dụng sai cách có thể dẫn đến sự cố nghiêm trọng. Chúng đảm bảo lực được truyền tải một cách an toàn qua toàn bộ hệ thống, bảo vệ người leo khỏi những cú rơi.

Mỗi carabiner chuyên dụng đều có các thông số chịu lực được khắc trên thân. Bạn cần hiểu rõ các thông số này:

Lực chịu trục chính (Major Axis Strength): Đây là lực chịu đựng của carabiner khi chịu tải theo chiều dọc và cổng đã đóng hoàn toàn. Đây là hướng chịu lực mạnh nhất. Khuyến nghị: Tối thiểu 20 kN (kilonewton).

Lực chịu trục phụ (Minor Axis Strength): Lực chịu đựng khi carabiner bị tải theo phương ngang (cross-loading). Đây là hướng chịu lực yếu hơn. Khuyến nghị: Tối thiểu 7 kN.

Lực chịu khi mở cổng (Gate Open Strength): Lực chịu đựng của carabiner khi cổng bị mở. Đây là trạng thái yếu nhất của carabiner. Khuyến nghị: Tối thiểu 7 kN.

Một kN tương đương với lực của khoảng 102 kg trọng lượng tĩnh. Lực tác động khi rơi có thể lớn hơn trọng lượng cơ thể nhiều lần, vì vậy thông số kN cao là yếu tố an toàn bắt buộc.

Việc lựa chọn carabiner phụ thuộc vào mục đích sử dụng cụ thể của bạn.

Dựa vào hình dạng

Hình chữ D và D lệch (Asymmetrical D): Phổ biến nhất, truyền lực hiệu quả về phía trục chính, làm cho chúng trở thành loại khỏe nhất. Lý tưởng để kết nối với điểm neo hoặc dụng cụ.

Hình quả lê (Pear-shaped/HMS): Có một đầu rộng, phù hợp để sử dụng với các dụng cụ hãm dây hoặc để kết nối nhiều thiết bị vào một điểm.

Hình bầu dục (Oval): Đối xứng, giúp hạn chế dịch chuyển thiết bị. Thường dùng trong leo núi nhân tạo hoặc cứu hộ.

Dựa vào loại cổng

Cổng thẳng (Straight Gate): Bền và dễ sử dụng.

Cổng cong (Bent Gate): Giúp việc móc dây vào dễ dàng hơn, thường thấy ở đầu móc dây của một bộ express (quickdraw).

Cổng gài (Wire Gate): Nhẹ hơn, ít bị đóng băng ở thời tiết lạnh và giảm hiện tượng cổng tự bật mở khi va đập (gate flutter).

Cổng khóa (Locking Gate): Bắt buộc cho các kết nối an toàn quan trọng như gắn vào đai an toàn hoặc điểm neo chính. Có các loại khóa vặn (screw-gate), khóa xoay (twist-lock), và khóa tự động (auto-locking).

Leo núi đá ở Hữu Lũng, Lạng Sơn: Bạn sẽ cần khoảng 10-12 bộ express (quickdraw), mỗi bộ gồm hai carabiner không khóa. Bạn cũng cần ít nhất hai carabiner cổng khóa HMS để thiết lập trạm neo và hãm dây.

Vượt thác ở Đà Lạt: Do môi trường ẩm ướt và ma sát cao từ dây dính cát, carabiner bằng thép không gỉ thường được ưu tiên cho các điểm neo cố định vì độ bền cao hơn nhôm.

Treo võng khi đi trekking Cúc Phương: Bạn có thể dùng carabiner phụ kiện không chuyên dụng (non-rated) để treo võng hoặc các vật dụng nhẹ. Luôn phân biệt rõ chúng với carabiner chịu lực dùng cho an toàn cá nhân.

Sử dụng sai hướng (Cross-loading): Đặt carabiner chịu lực theo phương ngang thay vì phương dọc. Điều này làm giảm đáng kể khả năng chịu lực của nó.

Cổng không khóa hoặc đóng không hết: Một carabiner cổng khóa nhưng không được vặn khóa sẽ yếu như carabiner cổng mở. Luôn kiểm tra lại sau khi thao tác.

Dùng móc không chuyên dụng: Tuyệt đối không dùng móc khóa treo chìa khóa hoặc các loại móc phụ kiện để chịu tải trọng liên quan đến an toàn con người.

Làm rơi từ độ cao: Một cú rơi mạnh xuống bề mặt cứng có thể tạo ra các vết nứt nhỏ không nhìn thấy được. Hãy kiểm tra kỹ hoặc loại bỏ carabiner nếu nghi ngờ.

Quickdraw (Express): Một bộ gồm hai carabiner nối với nhau bằng một đoạn dây dẹt, dùng để kết nối dây leo vào điểm bảo vệ trên vách đá.

Dụng cụ hãm (Belay Device): Thiết bị dùng để kiểm soát độ trượt của dây, giúp hãm người leo khi họ bị rơi.

Điểm neo (Anchor): Một điểm cố định trên vách đá, băng hoặc công trình nhân tạo mà hệ thống an toàn được gắn vào.

Móc khóa leo núi có hạn sử dụng không?

Không có hạn sử dụng cố định, nhưng cần thay thế khi có dấu hiệu mòn, nứt, hoặc sau va đập mạnh.

Dùng móc khóa chữ D và hình quả lê khác nhau thế nào?

Móc chữ D chịu lực tốt nhất trên trục chính, còn móc quả lê (HMS) có không gian rộng hơn để hãm dây hoặc kết nối nhiều thiết bị.

Tôi có thể dùng móc khóa cũ của người khác không?

Không nên dùng nếu bạn không biết rõ lịch sử sử dụng của nó vì có thể có những hư hỏng ẩn không nhìn thấy được.

Lựa chọn đúng carabiner là một kỹ năng cơ bản nhưng tối quan trọng để đảm bảo an toàn cho mọi chuyến đi. Xem các loại móc khóa leo núi chuyên dụng tại WeTrek.vn.