Sai số phương vị là gì?

Sai số phương vị là sự chênh lệch giữa hướng la bàn của bạn chỉ (Bắc từ) và hướng Bắc thực sự trên bản đồ (Bắc địa lý). Hiểu và hiệu chỉnh sai số này là kỹ năng định vị thiết yếu cho mọi người đi trekking, leo núi hoặc dã ngoại trong tự nhiên. Một sai lệch nhỏ ban đầu có thể dẫn đến việc bạn đi chệch hướng hàng trăm mét hoặc thậm chí vài cây số.

Khi bạn dùng la bàn, kim la bàn không chỉ thẳng đến Cực Bắc địa lý. Thay vào đó, nó bị hút về phía Cực Bắc từ của Trái Đất. Vị trí của hai điểm cực này không trùng nhau. Sự khác biệt này, cùng với các yếu tố gây nhiễu tại chỗ, tạo ra sai số phương vị.

Nguyên nhân gây ra Sai số phương vị

Có hai nguyên nhân chính gây ra sai số phương vị. Bạn cần phân biệt rõ để hiệu chỉnh chính xác.

1. Từ thiên (Magnetic Declination)

Từ thiên là góc lệch giữa hướng Bắc thực và hướng Bắc từ tại một vị trí cụ thể trên Trái Đất. Giá trị này thay đổi tùy thuộc vào vị trí địa lý của bạn và biến đổi chậm theo thời gian do sự dịch chuyển của lõi sắt nóng chảy trong lòng Trái Đất.

Tại Việt Nam, độ từ thiên khá nhỏ, thường dưới 1 độ về phía Tây. Điều này có nghĩa là hướng Bắc từ của la bàn sẽ lệch một chút về phía Tây so với hướng Bắc thực. Ví dụ, độ từ thiên tại Hà Nội sẽ khác một chút so với tại Cà Mau. Thông tin chính xác về độ từ thiên thường được ghi chú trên các bản đồ địa hình chuyên dụng.

2. Từ sai (Magnetic Deviation)

Từ sai là sai số do các vật thể kim loại hoặc từ tính ở gần la bàn gây ra. Những vật thể này tạo ra một trường điện từ cục bộ, làm lệch hướng của kim la bàn. Đây là loại sai số bạn có thể kiểm soát trực tiếp khi sử dụng thiết bị.

Các vật dụng phổ biến gây ra từ sai bao gồm:

• Điện thoại di động, thiết bị GPS
• Đồng hồ kim loại, trang sức
• Dao đa năng, cọc lều kim loại
• Đầu khóa kim loại trên balo, áo khoác
• Đường dây điện cao thế, công trình sắt thép lớn

Để tránh từ sai, bạn cần giữ la bàn cách xa các vật dụng này ít nhất vài mét khi lấy phương vị.

Tại sao bạn cần hiệu chỉnh Sai số phương vị?

Trong các chuyến đi ngắn trên đường mòn rõ ràng, một sai số nhỏ có thể không ảnh hưởng nhiều. Nhưng trong các chuyến trekking dài ngày qua địa hình phức tạp như rừng rậm ở Pù Luông hay cao nguyên đá Đồng Văn, việc hiệu chỉnh sai số trở nên cực kỳ quan trọng.

Một sai số chỉ 1 độ sẽ làm bạn lệch khỏi mục tiêu khoảng 17.5 mét sau mỗi cây số di chuyển. Giả sử bạn cần đi 10 km trong rừng, sai số này sẽ khiến bạn đi chệch 175 mét. Trong điều kiện tầm nhìn hạn chế hoặc không có điểm định hướng rõ ràng, khoảng cách này đủ để bạn hoàn toàn lạc khỏi đường mòn dự tính.

Hiệu chỉnh sai số phương vị đảm bảo rằng hướng bạn đi theo la bàn khớp với hướng bạn đã vạch ra trên bản đồ. Nó giúp bạn định vị chính xác, tiết kiệm thời gian, năng lượng và quan trọng nhất là giữ an toàn.

Cách hiệu chỉnh Sai số phương vị trên la bàn

Việc hiệu chỉnh sai số là một quy trình gồm các bước đơn giản nhưng đòi hỏi sự cẩn thận.

1. Xác định độ từ thiên: Tìm giá trị từ thiên cho khu vực bạn đang hoạt động. Thông tin này có trên bản đồ địa hình hoặc bạn có thể tra cứu trên các website của cơ quan khảo sát địa chất, ví dụ như trang của Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA).

2. Hiệu chỉnh trên la bàn (nếu có): Nhiều la bàn hiện đại, đặc biệt là các dòng la bàn địa chất, có một vít nhỏ để điều chỉnh độ từ thiên. Bạn chỉ cần dùng công cụ đi kèm để xoay vòng chia độ cho đến khi vạch chỉ báo khớp với giá trị từ thiên của khu vực.

3. Tính toán thủ công: Nếu la bàn của bạn không có chức năng hiệu chỉnh, bạn phải tính nhẩm. Ghi nhớ quy tắc: "Tây cộng, Đông trừ".

• Nếu độ từ thiên là Tây (ví dụ 1°W), bạn cộng thêm giá trị đó vào số đo trên la bàn để có phương vị thực.
• Nếu độ từ thiên là Đông (ví dụ 1°E), bạn trừ đi giá trị đó khỏi số đo trên la bàn.

4. Loại bỏ từ sai: Luôn kiểm tra xung quanh trước khi đọc la bàn. Đặt la bàn trên một bề mặt phẳng, không có kim loại và đứng cách xa các thiết bị điện tử hay vật dụng kim loại cá nhân. Đây là thói quen tốt giúp đảm bảo độ chính xác cho mỗi lần đo.

Nắm vững cách xác định và hiệu chỉnh sai số phương vị giúp bạn tự tin hơn khi di chuyển trong mọi điều kiện địa hình. Để đảm bảo bạn luôn đi đúng hướng, việc sở hữu một chiếc la bàn chất lượng là điều cần thiết.

Câu hỏi thường gặp

Làm thế nào để biết độ từ thiên ở vị trí của tôi?

Bạn có thể xem thông tin này trên các bản đồ địa hình chi tiết hoặc tra cứu trực tuyến trên các trang web chuyên về dữ liệu địa từ.

Sai số phương vị có thay đổi không?

Có, từ thiên thay đổi theo vị trí địa lý và biến đổi chậm theo thời gian, còn từ sai thay đổi tùy thuộc vào các vật thể từ tính xung quanh bạn.

Điện thoại có gây ra từ sai không?

Có, từ trường của điện thoại, GPS và các thiết bị điện tử khác ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác của kim la bàn.

Xem các mẫu la bàn địa chất và la bàn Silva chính hãng tại WeTrek.vn.