Sân thạch, hay còn gọi là ruộng bậc thang travertine, là một dạng địa hình tự nhiên được tạo ra bởi sự lắng đọng của canxi cacbonat. Đây là một loại đá trầm tích được gọi là travertine. Các cấu trúc này có hình dạng bậc thang nối tiếp nhau, chứa các hồ nước nhỏ với màu sắc đa dạng. Chúng thường hình thành trên các sườn đồi hoặc thung lũng nơi có nguồn suối nước nóng hoặc lạnh chứa hàm lượng khoáng chất hòa tan cao.

Về cơ bản, bạn có thể hình dung sân thạch như một thác nước bị "đóng băng" thành nhiều tầng bậc đá vôi. Nước vẫn liên tục chảy qua các tầng này, tiếp tục quá trình kiến tạo và thay đổi hình dạng của sân thạch theo thời gian. Đây là một kỳ quan địa chất sống động, cho thấy sức mạnh kiến tạo của tự nhiên qua hàng ngàn năm.

Quá trình hình thành sân thạch là một chuỗi các phản ứng hóa học và vật lý phức tạp, diễn ra liên tục trong một thời gian dài. Cơ chế này phụ thuộc vào các yếu tố chính xác về địa chất và môi trường.

Quá trình có thể được tóm tắt qua các bước sau:

• Nguồn nước: Mọi thứ bắt đầu từ một nguồn nước ngầm, thường là suối nước nóng, chảy qua các lớp đá vôi dưới lòng đất. Khi di chuyển, nước hòa tan một lượng lớn canxi cacbonat và các khoáng chất khác, trở nên bão hòa.
• Tiếp xúc với không khí: Khi dòng nước khoáng này phun trào lên mặt đất, nó tiếp xúc với không khí. Sự thay đổi đột ngột về áp suất và nhiệt độ làm cho khí carbon dioxide (CO2) hòa tan trong nước được giải phóng.
• Phản ứng hóa học: Việc giải phóng CO2 làm thay đổi độ pH của nước, khiến canxi cacbonat không còn hòa tan được nữa. Nó bắt đầu kết tủa lại thành dạng rắn.
• Lắng đọng và bồi tụ: Các tinh thể canxi cacbonat nhỏ li ti lắng đọng trên bất kỳ bề mặt nào mà nước chảy qua, từ cành cây, lá cây đến các tảng đá. Qua hàng nghìn năm, các lớp canxi cacbonat này tích tụ dần, lớp này chồng lên lớp khác.
• Hình thành bậc thang: Dòng nước chảy sẽ tạo ra những con đập tự nhiên nhỏ bằng travertine. Nước tràn qua các con đập này và tiếp tục lắng đọng khoáng chất ở mép, khiến các con đập cao dần lên và tạo thành hệ thống các hồ bậc thang nối tiếp nhau.

Đây là một quá trình liên tục. Chừng nào nguồn nước khoáng còn chảy, sân thạch sẽ tiếp tục phát triển và thay đổi hình dạng.

Sân thạch có những đặc điểm riêng biệt giúp bạn dễ dàng nhận ra chúng trong tự nhiên. Các đặc điểm này là kết quả trực tiếp của quá trình hình thành độc đáo của chúng.

• Cấu trúc bậc thang: Đây là đặc điểm nổi bật nhất. Các sân thạch bao gồm một chuỗi các hồ, đập và bậc thang nối tiếp nhau, trải dài xuống một sườn dốc. Chúng trông giống như những thửa ruộng bậc thang do con người tạo ra nhưng hoàn toàn tự nhiên.
• Màu sắc: Màu trắng tinh khôi của canxi cacbonat nguyên chất là màu phổ biến nhất, tạo nên vẻ ngoài như một "lâu đài bông". Tuy nhiên, các tạp chất khoáng khác có trong nước, như sắt hoặc lưu huỳnh, có thể tạo ra các màu sắc khác như vàng, kem, nâu, hoặc thậm chí là xanh lam.
• Dòng nước chảy: Luôn có một dòng nước chảy nhẹ nhàng qua các bậc thang. Đây là yếu tố duy trì sự sống và phát triển của sân thạch. Nếu không có dòng nước, quá trình lắng đọng sẽ dừng lại.
• Bề mặt đá: Bề mặt của travertine có thể nhẵn mịn ở những nơi nước chảy liên tục, hoặc gồ ghề, lởm chởm ở những khu vực khô hơn.

Sân thạch là những kỳ quan địa chất hiếm có và chỉ xuất hiện ở một vài nơi trên thế giới có điều kiện địa chất phù hợp.

Trên thế giới

Một số sân thạch nổi tiếng nhất toàn cầu đã trở thành các điểm du lịch thu hút hàng triệu người mỗi năm:

• Pamukkale, Thổ Nhĩ Kỳ: Được mệnh danh là "Lâu đài Bông", đây là ví dụ điển hình và ngoạn mục nhất về sân thạch. Các bậc thang trắng xóa chứa đầy nước khoáng nóng màu ngọc lam, tạo nên một khung cảnh siêu thực.
• Mammoth Hot Springs, Vườn quốc gia Yellowstone, Mỹ: Là một quần thể suối nước nóng khổng lồ nằm trên một ngọn đồi travertine. Nơi đây có các sân thạch liên tục thay đổi hình dạng và màu sắc do hoạt động địa nhiệt mạnh mẽ.
• Hoàng Long (Huanglong), Trung Quốc: Di sản Thế giới được UNESCO công nhận này nổi tiếng với các hồ nước bậc thang có màu sắc rực rỡ, từ xanh lam đến vàng và xanh lá cây, nằm trong một thung lũng núi cao.

Tại Việt Nam

Việt Nam có địa hình karst đá vôi phong phú, nhưng các sân thạch lộ thiên quy mô lớn như Pamukkale không tồn tại. Điều này do các điều kiện cụ thể về nguồn suối khoáng lớn và địa hình dốc phù hợp không hội tụ. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể tìm thấy các cấu trúc travertine nhỏ hơn ở một số nơi.

Một ví dụ tiêu biểu là các bậc thang đá vôi bên trong Động Ngườm Ngao, Cao Bằng. Dù không phải là sân thạch ngoài trời, các cấu trúc bên trong hang động này được hình thành theo cùng một nguyên tắc. Nước giàu canxi cacbonat nhỏ giọt và chảy qua các bề mặt dốc trong hang qua hàng triệu năm, tạo nên những thửa "ruộng bậc thang" bằng đá óng ánh tuyệt đẹp. Đây là một minh chứng cho thấy quá trình kiến tạo travertine cũng đang diễn ra ngay tại Việt Nam.

Do có hình dáng tương đồng, sân thạch thường bị nhầm lẫn với ruộng bậc thang, đặc biệt là tại một quốc gia có nền văn hóa lúa nước như Việt Nam. Việc phân biệt chúng rất quan trọng để hiểu đúng giá trị của từng loại.

Sân thạch (Travertine Terrace)

• Nguồn gốc: Hoàn toàn tự nhiên, hình thành qua quá trình địa chất.
• Vật liệu: Đá travertine (canxi cacbonat).
• Mục đích: Không có mục đích cụ thể, là một cấu trúc địa chất.
• Nguồn nước: Suối khoáng nóng hoặc lạnh.

Ruộng bậc thang (Rice Terrace)

• Nguồn gốc: Do con người tạo ra để canh tác nông nghiệp.
• Vật liệu: Đất, bùn, và đá kè.
• Mục đích: Trồng lúa và các loại cây lương thực khác.
• Nguồn nước: Nước mưa và hệ thống thủy lợi do con người xây dựng.

Sân thạch là những hệ sinh thái cực kỳ mong manh. Lớp travertine mới hình thành rất mềm và dễ bị tổn thương. Vì vậy, việc bảo tồn các địa điểm này đòi hỏi ý thức cao từ du khách.

• Đi đúng lối đi wy định: Luôn di chuyển trên các lối đi bằng gỗ hoặc đường mòn được xây dựng sẵn. Việc đi lại trên bề mặt travertine có thể làm vỡ các cấu trúc non trẻ và làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của nước.
• Không chạm vào nước hoặc bề mặt đá: Dầu và vi khuẩn từ da người có thể làm thay đổi thành phần hóa học của nước, ngăn cản quá trình lắng đọng travertine.
• Không lấy mẫu vật: Việc lấy bất kỳ mảnh đá nào làm kỷ niệm là hành vi phá hoại di sản thiên nhiên.
• Giữ gìn vệ sinh chung: Rác thải có thể làm ô nhiễm nguồn nước và phá hủy vẻ đẹp tự nhiên của khu vực.

Sân thạch là những điểm đến tuyệt vời cho các chuyến đi trekking và khám phá. Để chuẩn bị tốt nhất cho hành trình của mình, bạn cần một đôi giày bền bỉ và thoải mái.

Xem các mẫu giày trekking chuyên dụng tại WeTrek.vn.