Thả dây cân bằng (Counterbalance Rappel) là một kỹ thuật cứu hộ chuyên dụng trong leo núi và cứu hộ hang động. Kỹ thuật này sử dụng trọng lượng của một người (người cứu hộ) để làm đối trọng, giúp nâng hoặc giữ một người khác (nạn nhân) ở đầu dây còn lại. Hai người di chuyển ngược chiều nhau qua một điểm neo trung tâm.

Đây không phải là một phương pháp thả dây (rappel) thông thường. Bạn chỉ áp dụng nó trong các tình huống cứu hộ cụ thể. Người thực hiện phải có kiến thức chuyên môn và được đào tạo bài bản để đảm bảo an toàn tuyệt đối.

Nguyên lý của thả dây cân bằng dựa trên một hệ thống ròng rọc đơn giản. Một sợi dây được vắt qua một điểm neo chắc chắn, thường là carabiner hoặc bộ chia dây.

• Người cứu hộ gắn mình vào một đầu dây và bắt đầu thả dây đi xuống.
• Nạn nhân được gắn vào đầu dây còn lại.
• Khi người cứu hộ đi xuống, trọng lượng của họ sẽ kéo đầu dây bên kia lên, nâng nạn nhân lên một cách có kiểm soát.

Sự chênh lệch trọng lượng giữa hai người là yếu tố quyết định. Nếu người cứu hộ nặng hơn, họ có thể dễ dàng nâng nạn nhân. Nếu nhẹ hơn, họ cần tạo thêm ma sát trong hệ thống để kiểm soát tốc độ đi xuống và giữ an toàn.

Kỹ thuật này được áp dụng trong các tình huống cứu hộ khẩn cấp khi các phương pháp khác không hiệu quả. Nó đặc biệt hữu ích khi cần tiếp cận nạn nhân từ phía trên.

Cứu hộ người leo núi bị kẹt

Ví dụ, một người leo núi ở Hữu Lũng, Lạng Sơn bị kẹt giữa vách đá và không thể đi lên hoặc xuống. Đồng đội ở trên có thể thiết lập một hệ thống thả dây cân bằng. Người cứu hộ sẽ thả dây xuống để tiếp cận, cung cấp dụng cụ hoặc hỗ trợ người bị kẹt thoát ra.

Hỗ trợ người leo bị kiệt sức hoặc chấn thương

Trong một chuyến đi dài, một thành viên trong nhóm có thể bị kiệt sức hoặc gặp chấn thương nhẹ, không đủ sức để tiếp tục leo lên. Kỹ thuật này giúp nâng họ qua một đoạn khó một cách an toàn mà không cần dùng nhiều sức kéo.

Nâng hoặc hạ thiết bị

Bạn cũng có thể dùng kỹ thuật này để vận chuyển các balo nặng hoặc thiết bị cồng kềnh lên hoặc xuống một vách đá dốc đứng. Người thực hiện sẽ dùng trọng lượng cơ thể mình làm đối trọng cho túi đồ.

Việc thiết lập đòi hỏi sự chính xác và tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc an toàn. Dưới đây là các bước tổng quan. Bạn cần tham gia các khóa huấn luyện chuyên nghiệp để thực hành đúng cách.

1. Thiết lập điểm neo: Chọn một điểm neo vững chắc, không thể phá vỡ (bomber anchor). Điểm neo phải chịu được tổng trọng lượng của cả hai người và các lực phát sinh.
2. Luồn dây: Luồn điểm giữa của sợi dây leo núi qua carabiner tại điểm neo. Đảm bảo hai đầu dây thả xuống có độ dài bằng nhau.
3. Gắn người cứu hộ: Người cứu hộ gắn thiết bị hãm (belay device) của mình vào một đầu dây và chuẩn bị tư thế thả dây. Luôn sử dụng một nút hãm tự động như Prusik làm dự phòng.
4. Gắn nạn nhân: Nạn nhân được gắn vào đầu dây còn lại, thường bằng hai carabiner khóa ngược chiều nhau hoặc một nút thắt an toàn như nút số 8 kép (Figure-eight loop).
5. Kiểm tra hệ thống: Trước khi bắt đầu, cả hai người kiểm tra lại toàn bộ hệ thống. Đảm bảo tất cả các nút thắt, carabiner và thiết bị đều được cài đặt đúng.
6. Thực hiện: Người cứu hộ từ từ thả dây xuống. Trọng lượng của họ sẽ kéo nạn nhân lên. Giao tiếp liên tục là yếu' tố then chốt trong suốt quá trình.

Để thực hiện kỹ thuật này, bạn cần có các thiết bị leo núi tiêu chuẩn và chuyên dụng.

• Dây leo núi (Climbing Rope): Một sợi dây leo núi động (dynamic) hoặc tĩnh (static) đủ dài.
• Đai an toàn (Harness): Đai an toàn của người cứu hộ và nạn nhân phải vừa vặn và ở tình trạng tốt.
• Thiết bị hãm (Belay/Rappel Device): Ví dụ như ATC hoặc Grigri.
• Carabiner khóa (Locking Carabiners): Cần nhiều carabiner khóa để kết nối các thành phần của hệ thống.
• Trang bị neo (Anchor Gear): Dây phụ (cordelette), sling và các thiết bị khác để xây dựng một điểm neo chắc chắn.
• Dây dù phụ (Accessory Cord): Để làm nút hãm tự động Prusik dự phòng.

• Chỉ người có chuyên môn thực hiện: Đây là kỹ thuật cứu hộ phức tạp. Không bao giờ thử nếu bạn chưa được đào tạo và thực hành thành thạo trong môi trường có kiểm soát.
• Kiểm tra điểm neo: Điểm neo là nền tảng của toàn bộ hệ thống. Luôn đảm bảo nó hoàn toàn chắc chắn trước khi chịu tải.
• Sử dụng hệ thống dự phòng: Luôn có một cơ chế an toàn dự phòng, ví dụ như nút Prusik trên dây thả, để phòng trường hợp người cứu hộ mất kiểm soát.
• Giao tiếp rõ ràng: Người cứu hộ và nạn nhân phải liên lạc với nhau liên tục để phối hợp hành động nhịp nhàng.
• Quản lý ma sát: Nếu người cứu hộ nhẹ hơn nạn nhân, họ cần thêm các carabiner để tạo thêm ma sát, giúp kiểm soát tốc độ hạ xuống.

Kỹ thuật này có dùng để thả dây thông thường không?

Không, đây là một kỹ thuật cứu hộ chuyên dụng và không được dùng cho các hoạt động thả dây thông thường.

Làm gì khi trọng lượng hai người chênh lệch lớn?

Người nhẹ hơn cần tạo thêm ma sát trong hệ thống, trong khi người nặng hơn có thể cần đồng đội hỗ trợ kéo phụ từ phía trên.

Kỹ thuật này có an toàn không?

Mọi kỹ thuật leo núi đều có rủi ro, và kỹ thuật này đòi hỏi kiến thức nâng cao cùng kinh nghiệm thực hành để đảm bảo an toàn.

Thả dây cân bằng là một kỹ năng giá trị trong kho tàng kiến thức cứu hộ của người leo núi. Việc hiểu rõ nguyên lý và thực hành đúng cách sẽ giúp bạn xử lý hiệu quả các tình huống khẩn cấp trên vách đá.

Xem Dây leo núi và thiết bị an toàn tại WeTrek.vn.