Thiết bị bảo hiểm tự động (auto belay) là một hệ thống cơ học giúp tự động thu dây và hạ người leo xuống đất an toàn mà không cần người hỗ trợ.

Thiết bị bảo hiểm tự động, hay còn gọi là auto belay, là một công cụ quen thuộc tại các phòng leo núi nhân tạo. Nó cho phép bạn leo một mình mà không cần người thứ hai đứng dưới đất để bảo hiểm (belayer). Thiết bị này tự động thu lại dây khi bạn leo lên và kiểm soát tốc độ hạ xuống khi bạn kết thúc đường leo hoặc bị rơi. Điều này giúp việc tập luyện trở nên linh hoạt và hiệu quả hơn, đặc biệt khi bạn không có bạn leo cùng.

Auto belay hoạt động dựa trên một cơ chế kỹ thuật đơn giản nhưng hiệu quả, được thiết kế để đảm bảo an toàn tối đa cho người leo. Bên trong mỗi thiết bị là một hệ thống lò xo và phanh chuyên dụng.

Khi bạn bắt đầu leo, một lò xo bên trong thiết bị sẽ tạo ra một lực căng nhẹ, liên tục thu dây đai (webbing) hoặc dây thừng (rope) vào trong. Điều này đảm bảo dây luôn căng và không bị chùng, tránh nguy cơ rơi tự do một khoảng dài nếu bạn trượt tay. Bạn sẽ cảm nhận dây được kéo lên theo mỗi bước di chuyển của mình.

Khi bạn thả tay khỏi tường hoặc kết thúc đường leo, trọng lượng cơ thể sẽ kéo dây ra khỏi thiết bị. Lúc này, hệ thống phanh bên trong được kích hoạt. Có hai loại hệ thống phanh phổ biến:

• Phanh từ tính: Sử dụng lực cản của dòng điện xoáy (eddy current) để tạo ra lực hãm. Hệ thống này không có sự tiếp xúc vật lý giữa các bộ phận phanh, giúp việc hạ xuống diễn ra mượt mà và ít cần bảo trì.
• Phanh ma sát ly tâm: Khi dây được kéo ra với tốc độ cao, lực ly tâm sẽ đẩy các má phanh văng ra, ép vào trống phanh và tạo ra ma sát để làm chậm tốc độ rơi của bạn.

Cả hai cơ chế đều đảm bảo bạn được hạ xuống đất với một tốc độ ổn định và an toàn, thường dao động từ 1 đến 2 mét mỗi giây.

Auto belay mang lại nhiều lợi ích cho cả người leo núi và các trung tâm thể thao. Chúng giúp bộ môn leo núi trở nên dễ tiếp cận và thuận tiện hơn.

• Tập luyện linh hoạt: Bạn không cần phụ thuộc vào bạn leo. Bạn có thể đến phòng tập bất cứ lúc nào và tập luyện các bài sức bền hoặc kỹ thuật một mình.
• Tăng hiệu suất: Tại các phòng tập, auto belay cho phép nhiều người cùng leo một lúc mà không cần chờ đợi người bảo hiểm. Điều này tối ưu hóa không gian và thời gian tập luyện. Ví dụ, tại các phòng leo núi lớn ở TPHCM như Vertical Academy hay Push Climbing, hệ thống auto belay giúp phục vụ số lượng lớn người leo trong giờ cao điểm.
• Giảm thiểu lỗi con người: Người bảo hiểm thiếu kinh nghiệm có thể gây ra tai nạn. Auto belay cung cấp một mức độ an toàn đồng nhất, loại bỏ các sai sót như tuột tay khỏi dây hay phản ứng chậm.
• Thân thiện với người mới: Người mới bắt đầu có thể tập trung hoàn toàn vào việc học các chuyển động cơ bản mà không cần bận tâm đến kỹ thuật bảo hiểm phức tạp.

Mặc dù an toàn và tiện lợi, bạn cần nhận thức rõ các giới hạn của auto belay để sử dụng đúng cách.

• Luôn kiểm tra kỹ kết nối: Sai sót phổ biến nhất gây tai nạn với auto belay là do người dùng quên hoặc cài carabiner (móc khóa) không đúng cách vào đai an toàn. Trước mỗi lần leo, bạn phải thực hiện kiểm tra kép: kiểm tra bằng mắt và dùng tay kéo thử để chắc chắn mọi thứ đã được kết nối an toàn.
• Không thể nghỉ trên dây: Khác với khi có người bảo hiểm, bạn không thể yêu cầu auto belay giữ bạn lại giữa chừng để nghỉ ngơi. Nếu bạn buông tay, thiết bị sẽ ngay lập tức hạ bạn xuống.
• Tốc độ hạ xuống là cố định: Bạn không thể điều chỉnh tốc độ hạ xuống. Hãy làm quen với tốc độ này để tiếp đất một cách chủ động và an toàn.
• Chỉ dành cho leo Top Rope: Auto belay chỉ được thiết kế cho kiểu leo có dây neo sẵn từ trên đỉnh tường (top rope). Bạn tuyệt đối không dùng nó cho leo dẫn (lead climbing).

Tại Việt Nam, auto belay là một phần không thể thiếu trong sự phát triển của cộng đồng leo núi trong nhà. Hầu hết các phòng tập hiện đại từ Hà Nội (VietClimb) đến Đà Nẵng và TPHCM đều trang bị hệ thống này. Chúng không chỉ phục vụ các vận động viên chuyên nghiệp tập luyện mà còn giúp những người mới dễ dàng làm quen với bộ môn. Ngoài ra, auto belay cũng được lắp đặt tại các khu vui chơi, trung tâm giải trí có tường leo núi cho trẻ em và gia đình, giúp đảm bảo an toàn mà không cần nhân sự giám sát liên tục.

Thiết bị rất an toàn khi bạn tuân thủ đúng quy trình kiểm tra và kết nối đai an toàn trước mỗi lần leo.

Không, auto belay chỉ được thiết kế cho hình thức leo trên dây (top rope) với điểm neo cố định phía trên.

Hầu hết các thiết bị yêu cầu trọng lượng người dùng tối thiểu khoảng 10-15kg để hệ thống phanh hoạt động chính xác.

Xem thiết bị leo núi tại WeTrek.vn.