Trong các chuyến đi leo núi, dã ngoại hay khám phá hang động, an toàn luôn là ưu tiên hàng đầu. Hiểu biết về các kỹ thuật cơ bản giúp bạn xử lý tình huống khẩn cấp hiệu quả. Thiết lập cứu hộ (Rescue Rigging) là một trong những kỹ năng quan trọng đó. Nó không chỉ dành cho đội cứu hộ chuyên nghiệp mà còn hữu ích cho bất kỳ ai tham gia hoạt động ngoài trời có độ khó cao.

Bài viết này giải thích rõ về thiết lập cứu hộ, các thành phần chính và những nguyên tắc cơ bản bạn cần biết để đảm bảo an toàn cho bản thân và đồng đội.

Thiết lập cứu hộ là việc sử dụng dây thừng, điểm neo, và các thiết bị chuyên dụng để tạo ra một hệ thống lợi thế cơ học. Hệ thống này giúp một người có thể nâng, hạ, hoặc di chuyển một vật nặng hơn sức của họ, ví dụ như một người bị thương.

Mục tiêu chính của việc này là giảm thiểu lực kéo cần thiết, giúp công việc cứu hộ trở nên khả thi và an toàn hơn, đặc biệt khi chỉ có ít người hỗ trợ.

Một hệ thống cứu hộ hoàn chỉnh bao gồm nhiều bộ phận hoạt động cùng nhau. Mỗi bộ phận có một vai trò riêng biệt.

- Dây (Ropes): Dây là thành phần cốt lõi. Trong cứu hộ, người ta thường dùng dây tĩnh (Static Rope) vì độ co giãn thấp, giúp truyền lực hiệu quả khi kéo. Dây động (Dynamic Rope) dùng cho leo núi không phù hợp cho việc kéo tải nặng.

- Điểm neo (Anchors): Đây là nền tảng của toàn bộ hệ thống. Điểm neo phải đủ chắc chắn để chịu được toàn bộ tải trọng. Neo có thể là tự nhiên như cây lớn, tảng đá chắc chắn, hoặc nhân tạo như các loại móc, bu lông chuyên dụng khoan vào đá.

- Thiết bị tạo lợi thế cơ học: Puly (Pulleys) là thiết bị phổ biến nhất. Chúng giúp đổi hướng dây và giảm ma sát, tạo ra lợi thế cơ học để bạn kéo vật nặng với lực ít hơn. Các thiết bị hãm dây (ascenders) cũng được dùng để giữ dây không bị tuột ngược.

- Thiết bị kết nối (Connectors): Móc khóa an toàn (Carabiners) và dây đai (slings) dùng để kết nối các thành phần của hệ thống lại với nhau. Chúng phải có định mức chịu lực phù hợp với yêu cầu cứu hộ.

- Thiết bị bảo vệ cá nhân (Personal Protective Equipment - PPE): Bao gồm mũ bảo hiểm, đai an toàn (harness), và găng tay. Chúng bảo vệ người cứu hộ và nạn nhân trong suốt quá trình.

Lợi thế cơ học (Mechanical Advantage) là tỷ lệ giữa lực tác dụng lên vật và lực bạn bỏ ra. Một hệ thống 3:1 có nghĩa là bạn chỉ cần bỏ ra 1 kg lực để nâng một vật nặng 3 kg (bỏ qua ma sát).

- Hệ thống 3:1 (Z-Drag): Đây là hệ thống đơn giản và phổ biến nhất. Nó được gọi là Z-Drag vì hình dạng của dây khi thiết lập trông giống chữ Z. Hệ thống này dễ dàng lắp đặt với các thiết bị cơ bản và thường là lựa chọn đầu tiên trong nhiều tình huống.

- Hệ thống 5:1: Khi cần nhiều lực hơn, bạn có thể thiết lập hệ thống 5:1 bằng cách thêm puly. Hệ thống này phức tạp hơn nhưng cung cấp lực kéo mạnh hơn đáng kể, phù hợp khi kéo tải rất nặng hoặc địa hình phức tạp.

Các kỹ thuật thiết lập cứu hộ được áp dụng trong nhiều hoạt động ngoài trời tại Việt Nam.

Ví dụ 1: Leo núi ở Hữu Lũng, Lạng Sơn. Một người leo bị kiệt sức và không thể leo tiếp. Đồng đội của họ ở trên thiết lập một hệ thống 3:1 đơn giản. Họ dùng một điểm neo chắc chắn và vài chiếc puly để kéo người leo lên điểm an toàn.

Ví dụ 2: Khám phá hang động ở Quảng Bình. Một thành viên trong đoàn bị trượt chân và không thể tự di chuyển qua một dốc đá thẳng đứng. Đội ngũ hỗ trợ sử dụng một hệ thống 5:1 phức tạp hơn để đưa người đó cùng trang bị lên một cách an toàn và nhẹ nhàng.

Ví dụ 3: Vượt thác (Canyoning) ở Đà Lạt. Một người bị kẹt ở dòng nước xiết. Hướng dẫn viên nhanh chóng thiết lập một hệ thống dây căng ngang sông (Tyrolean Traverse). Hệ thống này giúp di chuyển người bị nạn qua dòng nước một cách an toàn.

Thiết lập cứu hộ đòi hỏi kiến thức và kỹ năng chính xác. Sai sót nhỏ cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng.

- Đào tạo chuyên nghiệp: Đọc tài liệu là không đủ. Bạn cần tham gia các khóa đào tạo bài bản và thực hành thường xuyên dưới sự giám sát của chuyên gia.

- Kiểm tra thiết bị: Luôn kiểm tra tất cả thiết bị trước và sau khi sử dụng. Tìm kiếm bất kỳ dấu hiệu mài mòn, hư hỏng nào và loại bỏ các thiết bị không còn an toàn.

- Chọn điểm neo vững chắc: Nền tảng của hệ thống là điểm neo. Luôn đảm bảo điểm neo của bạn hoàn toàn chắc chắn và có thể chịu được lực lớn hơn nhiều so với tải trọng dự kiến.

- Giao tiếp rõ ràng: Trong một cuộc cứu hộ, mọi người trong đội phải giao tiếp liên tục và rõ ràng. Sử dụng các khẩu lệnh ngắn gọn, thống nhất để tránh hiểu lầm.

Hiểu về thiết lập cứu hộ giúp bạn chuẩn bị tốt hơn cho các tình huống bất ngờ. Nó không chỉ là kỹ năng sinh tồn mà còn thể hiện sự chuyên nghiệp và trách nhiệm của bạn với bản thân và đồng đội.