Vẽ phác họa hang là quá trình vẽ tay một bản đồ đơn giản của hang động trong khi bạn đang thám hiểm. Đây là bước đầu tiên và quan trọng trong việc lập bản đồ hang động chuyên nghiệp, còn gọi là khảo sát hang động (Cave Surveying). Bản phác họa này ghi lại các thông số đo đạc cơ bản và các đặc điểm địa chất quan trọng ngay tại chỗ.

Nó không phải là một tác phẩm nghệ thuật chi tiết. Mục tiêu của phác họa là tạo ra một tài liệu trực quan, chính xác về mặt không gian để định hướng và ghi nhận thông tin. Các nhà thám hiểm sử dụng bản phác họa này làm cơ sở để vẽ lại bản đồ hoàn chỉnh sau chuyến đi bằng các phần mềm chuyên dụng.

Vẽ phác họa hang động không chỉ là một kỹ năng thú vị. Nó phục vụ nhiều mục đích thực tế và thiết yếu trong mỗi chuyến thám hiểm.

• An toàn và định vị: Bản phác họa giúp bạn và đồng đội xác định vị trí trong một hệ thống hang động phức tạp. Nó ghi lại các ngã rẽ, lối đi và chướng ngại vật, giảm nguy cơ bị lạc.
• Thu thập dữ liệu khoa học: Các bản phác họa cung cấp thông tin thô về hình thái, địa chất và thủy văn của hang. Dữ liệu này cần thiết cho các nghiên cứu về địa mạo, sinh học và bảo tồn.
• Lập kế hoạch cho các chuyến đi sau: Một bản phác họa tốt giúp các nhóm thám hiểm lên kế hoạch cho những lần quay trở lại. Họ có thể xác định các khu vực chưa được khám phá hoặc các vị trí cần dụng cụ chuyên dụng.
• Lưu trữ thông tin: Hang động là môi trường luôn biến đổi. Bản phác họa là một tài liệu ghi lại hiện trạng của hang tại một thời điểm cụ thể.

Một bản phác họa hang động hiệu quả cần bao gồm các thông tin được tiêu chuẩn hóa. Điều này đảm bảo người khác có thể đọc và hiểu được nó.

• Đường trung tâm (Centerline): Một đường thẳng biểu thị hướng chính của lối đi trong hang.
• Các điểm đo (Survey Stations): Các vị trí cố định nơi nhóm thực hiện đo đạc. Chúng được đánh số thứ tự để tiện theo dõi.
• Thông số đo đạc: Tại mỗi điểm đo, bạn cần ghi lại ba thông số chính: khoảng cách (distance) tới điểm tiếp theo, góc phương vị (azimuth) theo la bàn, và độ dốc (inclination).
• Mặt cắt ngang (Cross-sections): Các hình vẽ nhỏ mô tả hình dạng và kích thước của lối đi tại các điểm quan trọng. Chúng cho thấy chiều rộng và chiều cao của hang.
• Chi tiết sàn và trần hang: Ghi chú vị trí của các khối đá rơi, cột thạch nhũ, hố sụt, hoặc dòng suối ngầm.
• Ký hiệu chuyên dụng: Sử dụng các ký hiệu quốc tế để biểu thị các đặc điểm như thạch nhũ, măng đá, dòng nước, bùn lầy.
• Thông tin bổ sung: Ghi lại tên hang, ngày khảo sát, tên người vẽ và các thành viên trong nhóm.

Để vẽ phác họa, bạn không cần các thiết bị phức tạp. Các dụng cụ cơ bản nhưng bền bỉ là lựa chọn hàng đầu.

• Sổ tay chống nước: Môi trường hang động rất ẩm ướt. Sổ ghi chép chống nước giúp bảo vệ các ghi chép của bạn.
• Bút chì: Bút chì viết được trên giấy ẩm và không bị nhòe như bút mực.
• La bàn địa chất: Dùng để đo góc phương vị.
• Thước đo độ nghiêng (Clinometer): Dùng để đo độ dốc của lối đi.
• Thước dây hoặc máy đo khoảng cách laser: Dùng để đo chiều dài giữa các điểm đo.
• Đèn đội đầu: Cung cấp ánh sáng để bạn rảnh tay làm việc. Luôn mang theo pin dự phòng.

Quá trình phác họa thường được thực hiện bởi một nhóm nhỏ, mỗi người đảm nhận một vai trò cụ thể.

1. Thiết lập điểm đo đầu tiên (Station 1), thường là ở cửa hang.
2. Một người di chuyển đến vị trí tiếp theo (Station 2) trong tầm nhìn.
3. Người ở Station 1 dùng la bàn, thước đo độ nghiêng và thước dây để đo các thông số đến Station 2 và đọc to kết quả.
4. Người vẽ (Sketcher) ghi lại các thông số và vẽ đường trung tâm từ Station 1 đến Station 2 lên giấy.
5. Người vẽ quan sát xung quanh và phác họa hình dạng lối đi, các mặt cắt ngang và các đặc điểm nổi bật.
6. Toàn bộ nhóm di chuyển đến Station 2 và lặp lại quy trình cho đến khi kết thúc khu vực khảo sát.

Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng là nơi kỹ thuật vẽ phác họa hang được áp dụng rộng rãi. Các chuyên gia từ Hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh (BCRA) cùng với các nhà thám hiểm Việt Nam đã sử dụng phương pháp này để lập bản đồ sơ bộ cho hàng trăm kilômét hang động, bao gồm cả Sơn Đoòng, hang động lớn nhất thế giới. Những bản phác họa ban đầu được vẽ tay trong điều kiện khắc nghiệt đã trở thành nền tảng cho các bản đồ 3D chi tiết mà chúng ta thấy ngày nay. Chúng là minh chứng cho giá trị của kỹ năng cơ bản này trong thám hiểm hiện đại.