Cho dù bạn chưa từng leo trên một vách đá thẳng đứng, bạn chắc hẳn đã nghe ai đó nói về độ khó “5 chấm mấy” khi mô tả 1 tuyến đường họ từng chinh phục. Cái họ đang nói đến chính là độ khó của các chặng leo núi, được đánh giá bằng Hệ thống đánh giá theo hệ thập phân Yosemite (Yosemite Decimal System - YDS). Mặc dù vốn dành cho hoạt động leo núi ngoài trời, nhưng hệ thống này cũng được dùng để đánh giá cấp độ khó đối với leo núi trong nhà.   

Có nhiều sự khác biệt giữa hệ thống đo lường theo hệ mét giữa Mỹ và các quốc gia khác như: Đức, Anh, Pháp và Úc. Bài viết dưới đây sẽ tập trung vào hệ thống đánh giá của Mỹ, đồng thời giải thích về thang đo V, hai thang độ khó leo núi phổ biến tại Việt Nam.

Tổng quan về phân chia độ khó trong leo núi 

Ban đầu, hệ thống YDS dùng để mô tả độ khó của các tuyến đường đi dã ngoại. Sau đó nó còn được dùng để đánh giá độ khó leo núi đá, với các mức nhỏ hơn từ 5.0 đến 5.15. 

Sự phát triển của bảng chia độ khó trong leo núi 

Ban đầu, hệ thống thập phân dùng trong hệ YDS đánh giá độ khó leo núi có mức cao nhất là 5.9. Tuy nhiên, khi kỹ thuật cũng như các trang bị ngày càng phát triển, độ khó cũng cần được nâng cao theo. Vì 6.0 là mức dành cho leo núi với thiết bị hỗ trợ, nên mức độ 5.10 và cao hơn đã được thêm vào. 

Để phân chia một cách cụ thể hơn nữa, các kí tự (a, b, c hay d) được sử dụng kết hợp với độ khó từ 5.10 trở lên. Ví dụ, một cung leo được đánh giá là 5.10a sẽ dễ hơn cung 5.10d. Một số sách hướng dẫn khác lại sử dụng dấu (+) hoặc (-) thay vì kí tự.

Cách sử dụng bảng chia độ khó 

Phần khó nhất của cung leo là cơ sở để đánh giá. Một số sách hướng dẫn đã đưa ra gợi ý thể hiện độ khó bằng việc thêm dấu “+” hoặc “-”:

• Dấu +  chỉ ra rằng cung leo có độ khó ngang nhau ở mọi vị trí.
• Dấu - chỉ ra rằng chỉ có 1 hoặc 2 đoạn khó nhất

Mặc dù hệ thống số được tiêu chuẩn hóa, độ khó của một chặng leo vẫn có thể bị ảnh hưởng do các yếu tố sau:

• Phụ thuộc vào môi trường: Khi bạn di chuyển từ phòng tập ra núi tự nhiên, bắt đầu từ mức thấp hơn vì thời tiết và phần bám cũng như chỗ để chân sẽ rất khác và leo sẽ khó hơn. 
• Phụ thuộc vào khu vực: Độ khó của một chặng leo có thể dựa trên sự so sánh với các chặng khác gần đó. Nếu bạn đến một khu vực mới hoặc đến phòng tập, tốt nhất hãy tham khảo ý kiến của nhiều người. 
• Mang tính cá nhân: Độ khó có thể được đưa ra dựa trên kiểu leo núi hoặc thể trạng của một cá nhân.  
• Chỉ mang tính chất tham khảo: Bảng đánh giá thực sự chỉ mang tính chất tham khảo, không phải là luật. Đừng bị ám ảnh bởi một con số, hãy sử dụng bảng đánh giá để chọn cho mình cung leo đầy cảm hứng, đầy thách thức và phù hợp với cấp độ leo bạn muốn.
• Phụ thuộc vào hoàn cảnh: Những người leo núi đá ngoài trời chuyên nghiệp và những người chỉ chăm chăm tập trong nhà chắc chắn sẽ có sự đánh giá khác nhau. 

Các cấp độ leo núi 

Một khi bạn biết kỹ thuật leo núi khó như thế nào thì bạn sẽ tự hỏi liệu nó sẽ ngốn mất bao nhiêu thời gian của bạn. Có một bảng giúp bạn ước lượng khoảng thời gian mà một người leo núi kinh nghiệm cần để leo lên tới đỉnh: 

• Cấp 1: Hai tiếng.
• Cấp 2: Gần 4 tiếng.
• Cấp 3: Từ 4 đến 6 tiếng.
• Cấp 4: Gần 1 ngày.
• Cấp 5: Hai ngày (ở lại 1 đêm).
• Cấp 6: Hơn 2 ngày.

Một số điều bạn nên biết khác:

• Cấp 7 thường liên quan đến các cuộc leo núi dài hơn. (Việc sử dụng hệ thống dựa trên số La Mã cho phép bổ sung các cấp độ cao hơn về sau)
• Các cấp độ này không dành cho leo núi trong nhà bởi không ai lo lắng đến việc bạn bị mắc kẹt trên bức tường trong phòng tập sau khi trời tối. 
• Nhiều người thường đánh đồng khái niệm “cấp độ” và “độ khó” (grade và rating) khi sử dụng con số trong hệ thống YDS. Đừng lo lắng về sự khác biệt giữa các thuật ngữ, trừ khi bạn đang cân nhắc về cung leo dài ngoài trời và thực sự cần biết về các cấp độ leo núi.

Bảng chia độ khó trong leo khối đá

Cũng giống như leo núi thông thường, leo khối đá đã phát triển hệ thống đánh giá phức tạp hơn. Nhưng hệ thống phân chia được sử dụng rộng rãi là Thang đo V, được đặt theo tên của John “Vermin” Sherman, người đã đưa ra hệ thống này sau khi nghiên cứu khu vực leo núi đá huyền thoại Hueco Tanks tại Texas cùng với bạn bè. Tuy nhiên nếu bạn leo khối đá ở châu Âu, bạn sẽ thấy bảng đánh giá ở thang đo Font. Hệ thống này bắt nguồn từ Fontainebleau, khu vực leo khối đá nổi tiếng của Pháp. 

Thang đo V có mức dễ nhất là V0 đến mức khó nhất là V16. Nó cũng có một mức VB dành cho người mới tập lần đầu. Bởi vì đây là thang đo mở, các cấp độ cao hơn 16 có thể được thêm vào sau đó. Đôi khi bạn sẽ thêm dấu “+” hoặc “-” sau một giá trị để nhấn mạnh sự khác biệt về độ khó trong cùng một mức đánh giá. 

So sánh bảng đánh giá leo núi đá và leo khối đá 

Dưới đây là bảng đánh giá sử dụng trong các cuộc thi leo núi ở Mỹ (có thêm cấp độ cho người mới bắt đầu):

Mặc dù leo núi đá và leo khối đá đều đòi hỏi những kỹ năng thể chất tương tự nhau, nhưng cần thận trọng khi so sánh thang đo V với hệ thống YDS. Thường những người leo núi và leo khối đá chuyên nghiệp vẫn bắt đầu ở mức độ thấp hơn chỉ số bảng đánh giá đưa ra.

Sử dụng thang đo V tương tự như thang YDS: Phải hiểu rằng nó hoàn toàn có thể thay đổi và phụ thuộc vào cá nhân bạn, hãy chỉ tham khảo để chọn mức độ phù hợp, mặc dù nó không hoàn toàn khó như bạn nghĩ. 

DUKI Hoàng