Khi leo núi, đặc biệt là leo núi đá, móc treo leo núi là trang bị không thể thiếu. Tuy nhiên mỗi loại móc treo lại phù hợp cho một mục đích nhất định. Để có thể chọn và dùng hiệu quả, trước tiền bạn phải hiểu sự khác biệt giữa chúng. Có 3 tiêu chí chính để cân nhắc khi mua móc treo leo núi:

• Hình dạng.
• Loại chốt.
• Kích thước, trọng lượng và độ chịu lực.

Dựa vào các tiêu chí trên, hãy chọn móc treo leo núi theo nhu cầu của bạn. Loại hình bạn leo núi, mục đích sử dụng sẽ quyết định bạn nên mua loại móc nào.  

CÁC DẠNG MÓC TREO

1. Móc treo chữ D cải tiến (Asymmetric D Shape)

Là loại móc treo phổ biến nhất, móc chữ D cải tiến (có thể gọi là chữ D bù hoặc chữ D lệch) có chức năng như dạng chữ D thường, nhưng một đầu được bóp nhỏ để giảm trọng lượng. Phần chốt nhìn chung có thể mở rộng hơn nên dễ sử dụng, tuy nhiên ít điểm móc hơn so với móc chữ D hoặc móc oval cùng cỡ. Hầu hết người leo núi mang theo loại móc này nhiều nhất.  

Ưu điểm	Nhược điểm
Chốt mở rộng. Nhẹ, chắc chắn.	Đắt hơn so với các loại móc khác. Chịu tải kém hơn dạng chữ D.

2. Móc treo chữ D (D Shape)

Móc chữ D có thể dùng trong hầu hết các kiểu leo núi. Tải trọng trên móc chữ D được dồn về bên sống móc thẳng và chắc chắn, nên một móc chữ D nhỏ có thể chịu tải ngang một móc oval cỡ lớn hơn.  

Ưu điểm	Nhược điểm
Có khả năng chịu tải lớn nhất. Chốt mở rộng hơn dạng oval.	Nặng hơn, chốt hẹp hơn móc chữ D cải tiến. Giá cao hơn dạng oval.

3. Móc treo quả lê (Pear Shape)

Tương tự như dạng chữ D cải tiến, móc quả lê cũng có chốt mở rộng, dễ dàng móc với dây, nút thắt hay phụ tùng. Nó chủ yếu dùng cho neo đỡ hoặc tiếp đất, ngoài ra còn dùng khi leo núi với neo trên đỉnh hoặc neo đa điểm.

Một tên gọi khác của nó là móc HMS (HeMi Spherical - nút thắt Münter), với ký tự HMS dập nổi trên thân ở một số mẫu. Điều đó có nghĩa móc được thiết kế với phần đầu rộng và cân đối, phù hợp với kiểu nút thắt Münter.

Ưu điểm	Nhược điểm
Độ mở chốt lớn. Thiết kế chuyên dụng cho điểm neo và khi tiếp đất.	Nặng hơn, đắt hơn hầu hết các loại móc khác. Tải trọng kém hơn dạng chữ D và chữ D cải tiến.

4. Móc treo oval (Oval)

Là kiểu móc cơ bản, đa năng và giá thành rẻ, mặc dù chịu tải kém hơn các dạng móc khác. Móc oval có 2 đầu trơn, thiết kế đối xứng nhằm tránh đảo chiều chịu lực. Loại móc này có nhiều không gian bên trong hơn dạng chữ D, và có thể dùng làm phanh hỗ trợ khi tiếp đất, rất thích hợp cho leo núi chỉ sử dụng thiết bị hỗ trợ.  

Ưu điểm	Nhược điểm
Thiết kế đối xứng, hạn chế đảo chiều chịu lực. Nhiều không gian trống hơn dạng chữ D.	Độ mở chốt nhỏ, nặng hơn các dạng móc khác. Tải trọng kém hơn.

CÁC DẠNG CHỐT CỦA MÓC TREO (GATE TYPES)

1. Chốt thẳng (Straight Gate)

Chốt thẳng chịu tải tốt, chắc chắn và dễ sử dụng, có thể dùng cho nhiều mục đích khác nhau. Móc chốt thẳng thường là 1 trong 2 đầu của móc dây hai đầu, hoặc làm giá treo trang bị như neo hoặc nêm chèn. Đúng như tên gọi, chốt có hình dạng thẳng, cơ chế đóng mở lò xo như hầu hết các loại khác để ấn mở dễ dàng, nhưng tự động đóng khi thả tay ra.  

Một số móc chốt thẳng có đầu chốt trơn (vị trí đầu chốt tiếp xúc với móc), khác với các loại móc thông thường có một rãnh nhỏ trên đầu chốt. Tính năng này giúp giảm khả năng đầu móc vô tình bị vướng vào đai bảo hộ, điểm chốt hoặc các loại dây khác, có thể gây rắc rối không nhỏ.  Chi phi tất nhiên sẽ cao hơn, tuy nhiên nó rất hữu dụng.

Ưu điểm	Nhược điểm
Chắc chắn và dễ sử dụng. Có thể có đầu chốt trơn.	Nặng hơn loại chốt dây.

2. Chốt cong (Bent Gate)

Phần chốt được làm cong một chút vào phía trong để móc nhanh và dễ dàng hơn, và thường là đầu còn lại của móc 2 đầu. Cũng giống như chốt thẳng, chốt cong cũng có thể có đầu chốt trơn. Loại chốt này thường dùng cho móc chữ D cải tiến.  

Ưu điểm	Nhược điểm
Dễ dàng móc dây hơn. Chắc chắn. Có thể có đầu chốt trơn.	Nặng hơn loại chốt dây.

3. Chốt dây thép (Wiregate)

Chốt được làm bằng dây thép không gỉ, giúp giảm trọng lượng và phụ tùng cần thiết so với kiểu chốt thông thường. Chốt có thể mở rộng hơn, và ít khả năng bị đóng băng hơn trong điều kiện thời tiết ẩm lạnh. Nhìn bằng mắt thường bạn có thể nghĩ khả năng chịu tải của chốt dây khá thấp, tuy nhiên hầu hết các loại móc chốt dây đều rất an toàn. Thêm vào đó, do phần chốt nhỏ hơn, chốt dây ít có khả năng bị hở khi rơi hơn. (Còn gọi là hở chốt. Xem thêm ở phần dưới)  

Ưu điểm	Nhược điểm
Trọng lượng nhẹ. Giảm khả năng hở chốt. Ít bị đóng băng.	Có thể không chắc chắn như chốt thẳng và chốt cong.

4. Khóa chốt (Locking Gate)

Móc treo khóa là những loại móc treo có phần chốt có thể khóa cố định để tăng độ bảo vệ, tránh trường hợp chốt mở bất ngờ. Có thể khóa bằng tay (còn gọi là khóa vít) hoặc khóa tự động.

• Khóa vít (Screw-lock) yêu cầu người leo dùng tay để xoáy khóa lại.
• Khóa tự động (Auto-lock) sẽ tự động khóa lại mỗi lần đóng chốt.

Các loại móc treo có khóa dù nặng hơn thông thường, nhưng là lựa chọn duy nhất với thiết bị neo hãm (belay/rappel device). Bạn nên cân nhắc sử dụng nó ở trạm neo và các điểm bảo hộ quan trọng, để móc chắc chắn hơn và giúp bạn an tâm hơn.  

Ưu điểm	Nhược điểm
An toàn hơn.	Nặng hơn.

KÍCH THƯỚC, TRỌNG LƯỢNG VÀ ĐỘ CHỊU LỰC

Kích thước

Móc có nhiều cỡ khác nhau. Móc treo cỡ lớn thì vừa tay và dễ móc hơn (vì chốt mở lớn hơn), và có nhiều điểm móc hơn. Chúng thường được dùng cho thiết bị neo đỡ hoặc tiếp đất. Móc treo cỡ nhỏ thì nhẹ hơn và đỡ cồng kềnh hơn, tuy nhiên sẽ khó móc hơn.

Một yếu tố khác là độ mở của chốt (tính theo millimet) cũng cần chú ý. Con số này thể hiện độ rộng khi mở chốt, ngoài ra còn là chiều sâu và không gian bên trong móc. Nói chung,móc càng nhỏ thì điểm móc càng ít. Chốt mở quá hẹp có thể khiến bạn bị kẹt tay, còn chốt quá rộng có thể khiến cho khó móc được với dây. Nên một chiếc móc phù hợp sẽ khiến mọi chuyện dễ dàng hơn.

Trọng lượng

Nói chung, hành trang leo núi của bạn càng nhẹ càng tốt. Nhưng móc nhẹ cũng không phải là tốt nhất. Loại móc siêu nhẹ thường nhỏ, nên sẽ khó để móc với dây hay điểm treo. Hơn nữa, móc nhẹ thường có thân mảnh hơn, đồng nghĩa với độ chịu lực và tuổi thọ kém hơn. Móc nhỏ cũng có nhiều khả năng gây đứt dây hơn, vì bên trong móc giống như một cạnh sắc, cứa dần vào dây khi dây căng và trượt qua.

Độ chịu lực

Độ chịu lực của móc được tính theo 3 chiều: chiều dài (trục lớn), chiều rộng (trục nhỏ) và khi mở chốt (trục lớn khi mở hay “trục mở”). Các con số này được ghi trên thân móc. Tất cả móc leo núi đều phải đạt chuẩn UIAA và CE, đảm bảo độ an toàn tối thiểu nếu sử dụng đúng cách. Độ chịu lực trục mở và trục nhỏ là hai tiêu chí nên xem nhất.

Một cách để bạn so sánh: nếu bạn chỉ lựa chọn một vài loại mà bạn hay dùng, độ chịu lực sẽ là tiêu chí cuối cùng. Nếu một loại móc đáp ứng được tất cả các yêu cầu của bạn và khỏe hơn các loại khác, bạn nên chọn loại đó. Nên nhớ móc nhỏ, nhẹ thường sẽ yếu hơn móc lớn và nặng, tuy nhiên không phải mọi trường hợp đều vậy.  

Về vấn đề hở chốt: đây là vấn đề có thể xảy ra khi bạn bị ngã từ độ cao lớn, khiến cho lực giật quá mạnh và vượt quá độ chịu lực của móc treo. Khi đó chốt không thể đóng khít như bình thường được nữa, do đó độ chịu lực của móc treo sẽ giảm theo, thậm chí có thể làm gãy móc treo. Nó có thể xảy ra khi:

• Chốt bị mở quá mức so với lò xo chốt.
• Chốt bị vướng vào vật khác.

Để bảo vệ bản thân mình, hãy chọn loại móc có cấu tạo chốt chuyên dụng (ví dụ như chốt dây) và/hoặc lò xo chốt khỏe. Bạn cũng có thể lựa chọn móc có chốt khóa và/hoặc độ chịu lực khi mở chốt lớn.

NÊN SỬ DỤNG LOẠI MÓC NÀO

Một khi bạn đã nắm rõ các yếu tố trên có ảnh hưởng như thế nào, hãy nghĩ đến việc bạn dùng móc với mục đích gì. Tuy nhiên, hãy nhớ móc phù hợp với mục đích này chưa chắc đã thích hợp khi dùng vào việc khác. Ví dụ, móc nhỏ với chốt dây có thể dùng để treo đồ dùng, giúp bạn giảm trọng lượng hành trang. Tuy nhiên sẽ khó để móc với dây hơn so với các móc lớn và nặng.

Những người leo núi với nhiều kinh nghiệm đã dúc kết được một bảng hướng dẫn lựa chọn móc treo leo núi, với các kích cỡ, hình dáng và kiểu chốt nhất định. Nếu bạn là người mới, bạn có thể tham khảo bảng sau:

Mục đích sử dụng	Loại móc treo leo núi
Neo đỡ và tiếp đất	Móc quả lê, có khóa chốt, cỡ lớn
Dùng cho móc dây 2 đầu trong leo núi thể thao	Móc chữ D cải tiến, dùng chốt thẳng, cong và/hoặc chốt dây
Dùng cho móc dây 2 đầu trong leo núi truyền thống	Móc chữ D cải tiến dùng chốt dây
Treo trang bị	Móc chữ D, D cải tiến hoặc oval

DUKI Hoàng